علت رشد کمال گرایی در کودکان و راه های درمان آن
علت رشد کمال گرایی در کودکان و راه های درمان آن نام این مقاله از وب سایت افرادخت می باشد در این مقاله تیم روانشناسی، آموزشی، تربیتی افرادخت قصد دارد تا با اختلالی به نام کمال گرایی و یا perfectionist صحبت کند. در این مقاله علت بروز این مشکل را بررسی می کند. همچنین در ادامه راه های کنترل و مقابله با آن شرح داده شده است.
کمال گرایی چیست
کمال گرایی، در روانشناسی به مجموعه خصوصیات شخصیتی گفته می‌شود که باعث می‌شود فرد همواره در تلاش باشد تا تمامی کارها را بدون عیب و نقص انجام دهد.
این افراد معمولاً برای خود معیارهای بسیار سختگیرانه‌ای وضع میکنند و معمولاً به شیوه خــود انتقادگری، ارزیابی‌های انتقادی از خود دارند.
افراد کمال گرا همواره در تلاش هستند تا صرفاً کارها را بدون هیچ‌گونه عیب و نقصی انجام دهند.
همچنین آن‌ها به‌شدت تــرس از قضاوت دیگران دارند و نگران این هستند که مورد ارزیابی دیگران قرار بگیرند.
آن ها همواره تلاش میکنند تا از نظر تمامی افراد کاملاً عالی به نظر برسند.
تعریف کمال گرایی در کودکان
همان گونه که ذکر شد، کمال گرایی در کودکان هیچ جایی برای پیشرفت و تلاش مجدد به جا نمی گذارد. مسلما انسان بدون آزمون و خطا نمی تواند در تمامی عرصه ها نتیجه مطلوب کسب کند و بدون شک نیاز به تجربه دارد.
در کودکان کمال گرا پیشرفت و آزمون و خطا جای خود را به انتقاد و نارضایتی داده است.کودکان کمال گرا هیچ گاه از نتیجه کار خود راضی نبوده و مدام در حال سرزنش خود می باشند.
انسان با تلاش و کوشش می تواند به نتیجه دلخواه خود دست پیدا کند، این در حالی است که در افراد کمال گرا رسیدن به نتیجه ای که مدنظر آن ها است ممکن نیست زیرا رسیدن به حد کمال بی نهایت برای هیچ انسانی تعریف نشده است.
مزایا و معایب کمال گرایی در کودکان
کمال گرایی در کودکان دارای یکسری مزایا و معایب می باشد اما به نظر می رسد که معایب آن بیشتر از مزایای آن است. کمال گرایی به نوبه خود می تواند انگیزه فرد را برای دستیابی به موفقیت و ترقی پله های پیشرفت افزایش دهد، اما تصور کنید در صورتی که فرد به نتیجه دلخواه خود دست پیدا نکند چه مشکلی پیش خواهد آمد؟
کودکان به طور معمول توسط والدین خود تشویق می شوند و اراده کاملی از خود ندارند، پس والدین تا حدودی می توانند در بروز کمال گرایی در آن ها نقش موثری داشته باشند.
هنگامی که بزرگسالان و خصوصا والدین کودک را تحت فشار روانی برای رسیدن به موفقیت قرار دهند، وی ناخودآگاه صفات و ویژگی های اخلاقی کمال گرایان را پیدا می کند.
همچنین والدین کودک نیز ممکن است خود دچار کمال گرایی باشند و کودک به نوعی از آن ها تقلید کند. در صورتی که کودکان در سنین پایین از این لحاظ تربیت نشوند در بزرگسالی نیز همین روند را در پیش خواهند گرفت.
دقت کنید که فشار برای رسیدن به موفقیت در حد عادی و نرمال خود پذیرفته شده است، به بیان دیگر این فشار یک محرکه و عامل مهمی برای رسیدن به نتیجه مطلوب است، اما کمال گرایی یک محرکه مخرب است که تمامی انگیزه فرد را تخریب می کند.
نشانه‌های کمال گرایی در کودکان
کودکان کمال گرا دارای رفتارهای مشخصی هستند که می‌توانید آن‌ها را در هر گروه سنی مشاهده کنید. ازجمله این رفتارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. در این زمینه روانــشناسی کودک می‌تواند به شما در شناخت دقیق تر این نشانه‌ها کمک کند.
- حساسیت بیش از حد به انتقاد به دلیل نداشتن روحــیه انتقادپذیری
- انجام دادن تکالیف به سختی و با گذراندن زمان زیاد به این خاطر که می‌بایست کاملاً بدون عیب و نقص انجام شود
- عقب انداختن کارهای سخت
- خود انتقادگری بیش از حد و خجالت زده شدن به سادگی
- انــتقاد کردن بیش از حد از رفتارهای دیگران
- دشواری بیش از حد در تصمیم‌گیری یا ایجاد اولویت‌بندی
- بالا بودن میزان اضطراب به‌ویژه در زمینه شکست
- بازگشت مکرر به نقطه آغاز و شروع مجدد، به این دلیل که کارها عالی انجام نشده است.
دلایل کمال گرایی در کودکان
متخصصان بر این باورند که برخورداری از خصلت کمال گرایی یک علت واحد ندارد بلکه این مسئله از تعامل فاکتورهای زیستی و محیطی مختلف نشات می‌گیرد.
برای مثال در بسیاری از موارد کودکان کمال گرایی را از طریق یادگیری مشاهده‌ای از والدین خود یاد می‌گیرند.
در حقیقت اگر پدر و مادر، افرادی کمال گرا باشند، بچه‌هایشان بیش از سایرین احتمال دارد که آن‌ها را الگو قرار داده و در نتیجه خود نیز کمال گرایی افراطی را بروز دهند.
از جمله دیگر عواملی که در این مسئله نقش دارند می‌توان به عوامل ژنتیکی، سبک تربیتی والدین، مشروط کردن عشق ورزی به کودک به دلیل دستاوردهای او، پاداش دادن بیش از حد معلمان و ستایش افراطی دستاوردهای کودک اشاره کرد.
روانشناسان معتقدند کمال گرایی در کودکان می‌تواند دلایل بسیاری داشته باشد یا ممکن است مجموعه‌ای از این دلایل در کنار هم باعث کمال گرایی در کودکان شوند.
برخی از مهم‌ترین این عوامل شامل موارد زیر هستند.
وجود مشکلات بیولوژیک
یک تحقیق که در سال ۲۰۱۵ میلادی انجام گرفت، نشان می‌دهد که کمال گرایی می‌تواند با برخی از بیماری‌های روانی نظیر اختلال وســواس فکری عملی همراه باشد.
این یافته روانشناسان را به این نتیجه رساند که احتمالاً در کمال گرایی ممکن است نواقص بیولوژیکی نظیر کم یا زیاد بودن برخی از مواد شیمیایی مغز مطرح باشد.
اختلالات روانی
در برخی افراد کمال گرایی همراه سایر اختلالات روان بروز پیدا می کند که از جمله آن ها می توان به وسواس فکری و عملی اشاره کرد. همچنین دانشمندان متوجه شده اند که ترشح برخی هورمون های مغزی(کم و زیاد شدن آن ها) نیز می تواند در بروز کمال گرایی موثر واقع شود..
عزت نفس پایین
کودکانی که دچار کمال گرایی هستند عموما اعتماد به نفس و عزت نفس پایینی دارند، همین موضوع موجب می شود تا آن ها ارزش وجودی خود را پایین تر از دیگران بدانند تصور کنند که برای مورد قبول واقع شدن حتما باید به بالاترین درجه موفقیت دست پیدا کنند.
آموزش نامناسب
مدرسه به عنوان خانه دوم کودکان نقش مهمی در تربیت آن ها به عهده دارد. سیاست ها و آموزش های نامناسبی که در برخی مدارس وجود دارد موجب می شود تا کودک مدام خود را سرزنش کند و دیگران را با خود مقایسه کند. در واقع این آموزش ها تنها تاثیر منفی بر روی اعتماد به نفس کودک دارد و به جای ترویج رقابت سالم منجر به رقابت ناسالم می گردد.
رفتار والدین از دلایل کمال گرایی در کودکان
والدین معمولاً فرزند خود را برای بهترین بودن تربیت میکنند. آن‌ها تلاش میکنند فرزندشان در مدرسه همیشه باهوش‌ترین باشد و یا در کلاس ورزشی که ثبت‌نام‌شده است بهترین باشد.
وجود چنین برخوردهای با کودکان در آن‌ها این باور را ایجاد می‌کند که اشتباه کردن بسیار بد و غیرقابل گذشت است.
به همین دلیل آن‌ها از کودکی یاد می‌گیرند در صورتی مورد تشویق قرار گرفته یا مطلوب هستند که کاملاً بدون اشکال رفتار کنند.
وجود والدین کمال گرا
والدین کمال گرا از دو طریق می‌توانند باعث رشد کمال گرایی در کودکانشان شوند؛ در درجه اول ممکن است آن‌ها خصایص ژنتیکی را به فرزندشان منتقل کنند.
در درجه دوم والدین کمال گرا معمولاً در تربیت‌هایشان مواضع بسیار سختگیرانه‌ای را ایجاد میکنند.
اصولا این والدین کــنترل گر سعی میکنند تمامی جزئیات امور فرزندان خود را بررسی و کنترل کنند و ایرادات را بازگو کنند.
این مسئله باعث می‌شود که کودکان احساس کنند می‌بایست همواره به معیارهای بسیار بالایی دست پیدا کنند تا ازنظر والدینشان پذیرفتنی باشد.
کمال گرایی در کودکان و نحوه بروز آن
کمال گرایی خصلتی است که باعث می‌شود افراد در زندگی همواره معیارها و استانداردهای بسیار بالایی برای خود وضع کنند.
بچه‌هایی که دچار کمال گرایی افراطی هستند در هیچ زمینه‌ای به کم قانع نمی‌شوند. آن‌ها در جنبه‌های مختلف نظیر درس یا بازی دوست دارند همیشه بهترین باشند و نسبت به همسالان خود عملکرد بالاتری را نشان دهند.
کمال گرایی اغلب باعث می‌شود که افراد به دو شیوه متفاوت رفتار نمایند. به صورتی که برخی با جبران افراطی به شدت برای رسیدن به خواسته‌های خود تلاش میکنند.
در مقابل برخی دیگر احساس میکنند که هرگز تلاش‌هایشان برای رسیدن به کمال دلخواه کافی نیست.
همین مسئله باعث می‌شود که ناامید شده و هرگز قدم مناسبی برای اهداف خود برندارند. در این شرایط والدین فکر میکنند که فرزندشان از انگیزه کافی برای انجام کارهای مختلف برخوردار نیست یا افسرده به نظر می‌رسد.
در این شرایط برای ارزیابی دقیق وضعیت روانشناختی کودک لازم است که به یک روانشناس متخصص مراجعه نمایید.
توصیه‌هایی برای والدین به‌منظور پیشگیری و بهبود کمال گرایی در کودکان
والدین در بهبود روحیه کمال گرایی در کودکان نقش بسزایی ایفا میکنند. از همین رو رعایت کردن برخی توصیه‌های روانشناسی تا حد زیادی می‌تواند کمک کننده باشد. در ادامه به چند مورد از مهم‌ترین آن‌ها اشاره شده است:
پذیرش مثبت و نامشروط را تمرین کنید
والدین همواره باید محبتی بی قید و شرط را به فرزند خود ابراز کنند. در حقیقت اگر رفتار ناپسندی از فرزندتان سر زد، باید تنها آن رفتار خاص را هدف قرار دهید. به کودک بگویید این کار شما را ناراحت کرده و لازم است این رفتار تغییر کند.
اما هرگز نباید از جملاتی نظیر “من دیگر مادر تو نیستم” یا “چون این کار را کردی دیگر دوستت ندارم” استفاده کنید. این جملات به طور غیر مستقیم به فرزندتان نشان می‌دهد که ارزشمندی او به عملکردش بستگی دارد و اگر نتواند به اندازه کافی خوب باشد شما نه تنها او را نمی‌پذیرید بلکه ممکن است از محبت کردن به او نیز دست بکشید.
این موضوع در نهایت اضطراب زیادی را در کودک بر می‌انگیزد و باعث شکل گیری روحیه کمال گرایی در او می‌شود.
به همین خاطر همواره به فرزندتان خاطر نشان کنید که با وجود این که انتظار دارید او بچه خوبی باشد و عملکرد مناسبی در زمینه‌های مختلف زندگی به دست بیاورد، اما در هر صورت شما به عنوان والدین او همیشه دوستش دارید و هیچ چیز باعث نمی‌شود که او را تنها بگذارید.
از مقایسه کردن کودک با سایر همسالان بپرهیزید
یکی از عواملی که می‌تواند کمال گرایی در کودکان را تشدید کند مقایسه‌های والدین است. در نظر داشته باشید که تنها فرزندتان را با خودش مقایسه کنید و عملکرد زمان حال او را نسبت به گذشته بسنجید.
این موضوع را بپذیرید که هر بچه‌ای روحیه و شرایط منحصر به فرد خود را دارد و مقایسه کردن افراد با زمینه‌های خانوادگی و استعدادهای ذاتی متفاوت، از اساس کار نادرستی محسوب می‌شود.
در انتخاب کلمات خود دقت بیشتری به خرج دهید
کلماتی که در توصیف کودک به کار می‌برید تاثیر بسزایی در روحیه فرزندتان ایفا می‌کند. برای مثال استفاده از واژه‌هایی نظیر “کامل” و ” بهترین” می‌تواند در شکل گیری روحیه کمال گرایی افراطی تاثیر بسزایی داشته باشد.
بهتر است همواره روی این موضوع تاکید کنید که هیچ انسانی کامل نیست و همه آدم‌ها گاهی اوقات دچار نقص یا اشتباه می‌شوند. مهم این است که اشتباهات درس بگیریم و در قدم‌های بعدی سعی کنیم عملکرد رو به جلویی داشته باشیم.
انتظار شکست را در فرزند خود ایجاد کنید
برخی از پدر و مادرها دائما فرزند خود را در یک میدان رقابت گیر می‌اندازند. آن‌ها همیشه انتظار دارند کودک بهترین باشد و با جملاتی نظیر اینکه تو هرگز شکست نمی‌خوری یا تو همیشه برنده هستی او را تشویق میکنند.
این مسئله باعث می‌شود که فرزندتان هرگز انتظار هیچ شکستی را نداشته باشد و در نتیجه هنگام مواجهه با کوچک‌ترین مشکلی احساس کند از پا در آمده است یا قضاوت بسیار بدی در مورد خود انجام دهد.
بهتر است در عین حال که فرزندتان را برای پیشرفت تشویق می‌کنید، به او توضیح دهید که در زندگی همواره به دلایل مختلف شکست‌هایی نیز اتفاق می‌افتند. اگر از قبل برای آن‌ها آماده باشد، می‌تواند راحت‌تر از آن‌ها عبور کرده و در نهایت به موفقیت دلخواه دست یابد.
رویکرد معلمان در مدرسه را ارزیابی کنید
در بسیاری از مواقع کمال گرایی در کودکان از سنین مدرسه و تحت تاثیر معلمان و جو کلاس بروز می‌یابد.
در نتیجه بسیار اهمیت دارد که همواره با کادر آموزشی مدرسه در تماس باشید و کیفیت تدریس و سبک تربیتی آن‌ها را مورد ارزیابی قرار دهید.
قرار گرفتن در کلاس‌هایی که بیش از حد به رقابت اهمیت می‌دهند یا افراد به خاطر کوچک‌ترین اشتباهی به شدت تنبیه و تحقیر می‌شوند، در شکل گیری روحیه کمال گرایی نقش بسیاری ایفا می‌کند.
درمان و کنترل کمال گرایی کودکان
کمال گرایی در کودکان لازم است که به طور مداوم کنترل شود و راه های درمانی و مقابله با آن نیز به طور کامل اجرا شود. برخی از راه های کنترل و پیشگیری از کمال گرایی در کودکان به شرح زیر است:
کودک خود را بابت انجام کار های مفید او تشویق کنید و به او بیاموزید که نباید برای شروع هر مسیری کامل و بی عیب و نقص باشد، در واقع لازم است بداند که هر مسیری نیاز به کسب تجربه دارد و در صورتی که نتیجه دلخواه خود را به دست نیاورد جای هیچ گونه نگرانی و استرس نیست زیرا آدمی تا وقتی که زنده است فرصت تلاش دارد.
مثال هایی از افراد موفق را برای آن ها بگویید که برای رسیدن به موفقیت در مسیر خود بار ها دچار شکست شده اما ناامید نشده اند.
با این کار آن ها این افراد موفق را الگوی خود قرار می دهند و دیگر از یادگیری و کسب تجربه و شکست نخواهند ترسید.
آن ها را در صورت لازم تشویق کنید و از تجربیات خود درباره ی شکست هایتان برای آن ها بگویید تا متوجه شوند که هر آدمی برای یکبار هم که شده در مسیر خود شکست را تجربه کرده است.
همچنین به آن ها روش های درست ارزیابی دیگران را بیاموزید و به آن ها یاد بدهید که دیگران را بابت کسب موفقیت تشویق کنند.
توصیه می شود که روش صحیحی برنامه ریزی را به کودکان یاد دهید، اهمیت داشتن برنامه را برای آن ها یاد آور شوید تا بدانند هیچ موفقیتی بدون برنامه ریزی و تلاش حاصل نمی شود.
هر مسیری اصول و روش های خاص خود را دارد که کودک با بهره مندی از برنامه ریزی و توان مندی های خود قطعا به آن ها دست پیدا خواهد کرد.
به کودکان خود بیاموزید که به جای تمرکز بر روی نتیجه نهایی کار بر روی تلاش و کیفیت کار خود تمرکز کنند.
مسلما بیشتر پشیمانی های بعد از شکست به علت سستی و کم کاری است، اما در صورتی که فرد نهایت تلاش خود را کرده باشد دیگر پشیمانی و اندوه جایی ندارد.
به کودکان خود یاد دهید که از دیگران انتقاد بی جا نداشته باشند و به هیچ وجه فردی را مورد تمسخر و سرزنش قرار ندهند.
