خرید کردن با جیب پر پول می‌تواند از آن کارهای شدیداً لذت‌بخش باشد، ولی زمانی که بچه‌ها همراهی‌مان می‌کنند… اوضاع کمی پیچیده می‌شود! برای کم کردن پیچیدگی‌های خرید رفتن با کودکان توصیه می‌کنیم که ادامه مطلب را بخوانید؛ تا دیگر این‌طور نباشد که در فروشگاه مدام با خودتان بگویید: «من باشم که دفعه بعدی با این وروجک‌ها بیام خرید!»
آموزش تفاوت خواسته و نیاز قبل از خرید به کودکان
بخش مهمی از هنر خرید کردن این است که آدم بتواند بین نیاز واقعی با کالایی که صرفاً از آن خوشش می‌آید تفاوت قائل شود؛ وگرنه خیلی زود شپش در جیبش چهار نعل خواهد رفت! برای‌آنکه در راه آموزش خرید به کودک تفاوت بین این دو را برای دلبندتان جا بیندازید، کافی است این ۶ گام را دنبال کنید:
۱. تفاوت‌ها را توضیح دهید
«نیازها» چیزهایی هستند که بدون آنها نمی‌شود زندگی کرد. بدون این اقلام ضروری، مثل غذا و آب، زندگی یا سلامت ما به خطر می‌افتد.
«خواسته‌ها» اما اقلام غیرضروری هستند. بدون آنها زندگی از لحاظ مادی آسیبی نمی‌بیند، ولی ممکن است ضربه روحی بخوریم یا برای مدتی روحیه‌مان ضعیف شود.
۲. مثال عینی بزنید
شما می‌توانید مثال‌های قابل لمس برای فرزندتان بزنید و از او بپرسید که به‌نظرش فلان چیز یک نیاز است یا یک خواسته. مثلاً اگر ژاکت قابل استفاده دارد، ولی می‌خواهد ژاکت دیگری با طرح کارتونی بخرد این یک خواسته است. اما اگر ژاکت گرم ندارد یا آنی که دارد دیگر اندازه‌اش نیست، با یک نیاز مواجهیم.
۳. با کارهای مختلف، مفهوم را برایش جا بیندازید
می‌توانید با نقاشی، عکس‌های کتاب‌ها و غیره، تفاوت نیاز و خواسته را برای کودک بهتر جا بیندازید.
۴. رفتار درست را تشویق کنید
با دلبندتان صحبت کنید و بگویید که ما آدم‌ها، از جمله خودتان یعنی پدر و مادرش، ذاتاً دوست داریم که چیزهای قشنگ و جدید داشته باشیم. این طبیعی است و اینکه خواسته‌های مادی داشته باشیم هیچ اشکالی ندارد.
با این حال باید حواسمان باشد که بهتر است کدام خواسته‌ها را برآورده کنیم؛ چرا که پول ما محدود است و هیچ‌وقت نمی‌تواند برای تمام خواسته‌هایمان کافی باشد. فرزندتان را تشویق کنید که قبل از خریدن هرچیزی، خوب درباره آن فکر کند. این یکی از اصول مهم آموزش خرید کردن به کودکان محسوب می‌شود.
۵. خودتان معنای «کافی» و «قناعت» را یاد بگیرید
این طبیعی است که پدر و مادرها بخواهند تا حد توانشان، بهترین چیزها را برای فرزندانشان بخرند. با این حال مراقب باشید که دراین‌مورد زیاده‌روی نکنید؛ مبادا که دلبندتان به دام مادی‌گرایی بیفتد. درعوض به او یاد بدهید که قانع باشد و قدر چیزهایی را که دارد بداند و زیاد دنبال خریدهای غیرضروری نباشد. این توصیه، برای آموزش خرید اقتصادی به کودکان از نان شب هم واجب‌تر است.
خیلی خوب است که فرزندتان را تشویق کنید که داشته‌هایش را با کسانی که بخت و اقبال چندان یارشان نبوده، قسمت کند. به‌عبارتی علاوه بر به‌دست آوردن، ارزش بخشیدن را هم یادش دهید.
۶. برایش الگو باشید
در راه آموزش اصول خرید به کودکان سعی کنید خودتان هم الگوی خوبی برای فرزندتان باشید. اگر زیاد ولخرجی می‌کنید، ممکن است فرزندتان هم همین رفتار را در پیش بگیرد. به او نشان دهید که چطور به‌خاطر خانواده، از بعضی خواسته‌های شخصی‌تان می‌گذرید.
آماده سازی لیست خرید قبل از خرید رفتن با کودک
با روشی که در ادامه خواهید دید، می‌توانید در حین خرید کردن با فرزندتان او را مشغول و سرگرم نگه‌دارید. این‌طوری او را تشویق می‌کنیم تا درباره موادغذایی موردعلاقه‌اش و همچنین غذاهایی که دوستشان ندارد صحبت کند و به دنیای خواندن و نوشتن هم سری بزند؛ چه‌بسا که بخواهد خوراکی‌های جدیدی را هم امتحان کند. ضمناً با نوشتن لیست، در کنار آموزش تکنیک های خرید به کودکان، بچه‌های کوچک هم متوجه می‌شوند که هرکدام از کلمات معنایی دارند و ما همین‌طوری الکی آنها را روی کاغذ نمی‌نویسیم!
شما می‌توانید این روش را قبل از رفتن به خرید، برای برنامه‌ریزی جهت صرف غذا در بیرون یا پیش از رفتن به گردش و پیک‌نیک، انجام بدهید.
مراحل کار ازاین‌قرار است:
- پیش فرزندتان بنشینید و شروع کنید به نوشتن لیست خرید خودتان.
- بگذارید که او در جریان اقلام مورد نظرتان قرار بگیرد. به همین خاطر در حین نوشتن اجناس، نام آنها را بلند بخوانید.
- فرزندتان را تشویق کنید که لیستی برای خودش بنویسد یا آنکه اقلام مورد نظرش را به لیست شما اضافه کند.
- بعد مثل خودتان به او کاغذ و مداد یا خودکار بدهید.
- از او بپرسید که می‌خواهد چه چیزهایی را به لیستش اضافه کند. می‌توانید برای کمک به او، پیشنهادهای خودتان را هم بدهید.
- بسته به سن فرزندتان، لیست خرید او ممکن است پر از کلمات خرچنگ قورباغه یا طرح و نقاشی باشد. اشکالی ندارد؛ این آغاز یادگیری نوشتن است. تعریف و تمجید از او، اعتماد به نفسش را در زمینه نوشتن بالا می‌برد. بچه‌های بزرگ‌تر هم ممکن است به نوشتن و یادگیری و تمرین حروف علاقه‌مند شوند.
- در حین کار، با فرزندتان صحبت کنید و چنین سؤالاتی از او بپرسید: «به‌نظرت برای گردشمون ساندویچ با خودمون ببریم؟» یا «برای درست کردن این غذا، چه چیزهایی لازم داریم؟»
- اگر مجله و بروشور و… در دسترس‌تان هست، می‌توانید آنها را به کودک بدهید تا با بریدن عکس‌های اقلام سوپرمارکتی و چسباندن‌شان روی کاغذ، لیست خرید تصویری درست کند.
بعد از آنکه به فروشگاه رفتید، لیست‌هایتان را دربیاورید و سعی کنید اقلام آنها را باهم پیدا کنید.
مغازه بازی و بازی خرید کردن با کودکان
بازی کردن و بازی‌وارسازی کارها راهی عالی برای یاد دادن چیزهای مختلف به بچه‌ها است. این کار را می‌توانیم برای آموزش خرید به کودک هم انجام بدهیم؛ با مغازه‌بازی یا همان بازیِ خرید کردن. روند کار این‌طوری است که در فضای خانه، شیوه خریدن کردن را در قالب بازی با کودک تمرین می‌کنیم. این بازی راه و رسم خرید کردن را به کودکان یاد می‌دهد، ارزش پول را به آنها گوشزد می‌کند و در تشخیص نیاز از خواسته راهنمایی‌شان می‌کند. مغازه‌بازی همچنین با یاد دادن مفهوم‌هایی مثل پول، قیمت و پس‌انداز کردن، به تقویت مهارت‌های مالی بچه‌ها و کار با پول هم کمک می‌کند. بالا بردن قدرت تفکر، محاسبات ریاضی و مهارت‌های اجتماعی هم از فایده‌های دیگر آن برای فسقلی‌های ما است.
نکته: اگر بچه‌ها سواد مالی و کار با پول را از سنین پایین یاد بگیرند، احتمال اینکه در بزرگسالی به آدم‌هایی مسئولیت‌پذیر از لحاظ اقتصادی تبدیل شوند بالا می‌رود.
وسایل مورد نیاز
برای مغازه‌بازی می‌شود از وسایل و لوازم مختلفی که در خانه داریم استفاده کنیم؛ مثلاً کودک می‌تواند این چیزها را در این بازی بخرد و بفروشد (طبیعتاً منظورمان در قالب بازی است، نه خرید و فروش واقعی):
- جعبه‌ها و قوطی‌های خالی خوراکی
- اقلامی مثل جعبه دستمال‌کاغذی و رول کاغذ توالت
- اسباب‌بازی‌ها و پازل‌های کوچک
- کتاب، روزنامه و مجله
- میوه و سبزیجات
- لباس و پوشاک
- گل‌های پلاستیکی
- لوازم ورزشی
- و…
برای پول هم می‌شود از پول واقعی استفاده کنید یا اینکه با دلبندتان پول‌های الکی درست کنید. می‌توانید از او بخواهید که از طرح، رنگ، اعداد و علامت‌های روی سکه و اسکناس‌های واقعی یا کارت‌های بانکی کپی بردارد و روی برگه‌های کاغذ نقاشی کند. برای درست کردن پول دست‌ساز به چنین لوازمی نیاز پیدا می‌کنید:
- قیچی
- ماژیک، مداد یا مدادشمعی
- کاغذ
وسایل دیگری که احتمالاً برای مغازه‌بازی لازم‌تان خواهد شد:
- برچسب یا یادداشت‌های پشت چسب‌دار برای قیمت زدن روی اجناس
- یک سینی یا جعبه به‌عنوان صندوق فروشگاه
- دفترچه یادداشت برای نوشتن لیست خرید، فاکتور و رسید
- کیف‌پول مردانه یا زنانه برای گذاشتن پول و کارت‌های بانکی
- یک قفسه، پیشخوان، میز یا تعدادی سبد برای قرار دادن اجناس فروشگاه
- کیسه پلاستیکی چندبار مصرف یا ساک خرید
- شیوه انجام بازی
اول باید مراحل آماده‌سازی مغازه‌بازی را انجام بدهید؛ یعنی:
- جایی از خانه را برای فروشگاه خیالی‌مان در نظر بگیرید که فضای کافی برای چیدن همه اجناس داشته باشد.
- از کودک بپرسید که چه نوع مغازه‌ای دوست دارد؛ مثلاً: سوپرمارکت (موادغذایی)، اسباب‌بازی فروشی، فروشگاه وسایل مدرسه یا فروشگاه حیوانات خانگی با عروسک‌های پلاشی.
- فرزندتان را تشویق کنید که اجناس فروشگاه را آن‌طوری که دوست دارد بچیند.
- درباره قیمت‌گذاری روی اجناس با او صحبت کنید و با هم به نتیجه برسید. کدام‌ها ارزان هستند؟ کدام‌ها می‌توانند قیمت بالاتری داشته باشند؟ بعضی اجناس را هم می‌شود تخفیف زد.
- از دلبندتان بخواهید که قیمت‌ها را روی برچسب‌ها یا یادداشت‌های پشت چسب‌دار بنویسد و روی اجناس یا قفسه بچسباند.
حالا نوبت به روند بازی می‌رسد. خرید و فروش در مغازه‌بازی این‌طوری انجام می‌شود:
- برای آموزش اصول کاربردی هنگام خرید به کودکان یک‌بار در نقش مشتری و یک‌بار به‌جای فروشنده قرار بگیرید. این‌طوری فرزندتان می‌تواند هم فروش و هم خرید را تمرین کند.
- زمانی که نقش مشتری را دارید، با گفتن چنین جملاتی خرید کنید: «یه پازل می‌خوام. پازل‌هاتون از چه قیمتی شروع می‌شه؟» یا «قیمت سیب‌ها چنده؟ پرتقال چند؟»
- به فرزندتان لیست خریدی بدهید که اقلام گوناگون با مقادیر مختلفی در آن نوشته شده باشد. یا اینکه می‌توانید از خودش بخواهید که لیستی از چیزهایی که «می‌خواهد» و «نیاز» دارد درست کند.
- حالا می‌رسیم به نکات استفاده از پول در بازی:
- شمارش اقلام خرید و انجام حساب و کتاب‌ها را با صدای بلند انجام بدهید. از اصطلاحات پولی رایج مثل: تومان، ریال، قیمت، خُرد کردن، طلب و… استفاده کنید.
- حالت‌های مختلف پرداخت را برای کودک توضیح بدهید. مثلاً یک‌بار می‌توانید روی خرید نقدی با اسکناس کار کنید و دفعه دیگر استفاده از کارت بانکی را با کودک تمرین کنید. یادتان باشد که روی این مسئله تأکید کنید که کارت‌بانکی پولش از آسمان نمی‌آید و اینجا هم پای پول واقعی در میان است.
نکته: ممکن است فرزندتان دوست داشته باشد که گاهی خودش تنهایی مغازه‌بازی کند. این اشکالی ندارد. این کار هم سرگرم‌کننده است و هم می‌گذارد او چیزهایی را که از شما یاد گرفته تمرین کند.
چند مورد را هم درباره بازه‌های سنی مختلف بگوییم. بهتر است برای بچه‌های کوچک‌تر، قیمت و تعداد اجناس را روند و ساده در نظر بگیرید. مثلاً قیمت‌های ۱ یا ۲ هزارتومانی! ضمناً آنها قاعدتاً در شمارش و نوشتن حین بازی، به کمک شما نیاز خواهند داشت.
برای بچه‌های بزرگ‌تر می‌توانید تعداد را بالا ببرید و قیمت‌های پیچیده‌تری روی جنس‌ها بگذارید. نوشتن و شمردن را هم خودشان قاعدتا می‌توانند انجام بدهند. بسته به سن‌وسال‌شان می‌شود مسائل ریاضی هم برایشان طرح کرد؛ مثلاً: «با ۱۰۰ هزار تومن چندتا از این خوراکی‌ها می‌تونی بخری؟»
انتخاب زمان مناسب برای خرید رفتن با کودکان
بچه‌ها خیلی راحت و گاهی اوقات ناگهانی خسته، گرسنه و هیجان‌زده می‌شوند. به‌همین‌خاطر در زمان خرید و به‌ویژه برای آموزش خرید به کودک باید حواسمان حسابی به فرزندمان باشد. خرید با بچه‌ها درست قبل از ناهار یا شام، زمانی که فروشگاه‌ها شلوغ هستند و خودمان و فرزندمان هم خسته و گرسنه هستیم، می‌تواند کار پراسترس و سختی باشد. سعی کنید خرید با بچه‌ها را در روزهای وسط هفته، آن‌هم در صبح یا ساعات خلوت بعدازظهر، مثلاً حدود ساعت ۳، انجام بدهید.
راه دیگر این است که زودتر شام بخورید و در ساعات سر شب، مثلاً ۶ یا ۷، به مغازه‌ها سر بزنید. این‌طوری هم از استرس و صف و شلوغی و جمعیت زیاد دوری می‌کنید و هم انرژی و حوصله بیشتری برای رسیدگی به دلبندتان خواهید داشت.
دادن قدرت حق انتخاب به کودکان در خرید
دیده‌اید زمانی که مشکلی پیش می‌آید که از کنترل ما خارج است چه حس عصبانیت و سرخوردگی بدی می‌تواند به آدم دست بدهد؟ مثلاً مریض شدن درست در یک روز مهم و پرکار یا لغو شدن پرواز، درست در آخرین لحظه. بچه‌ها هم زمانی که ما به‌جای آنها درباره همه‌چیز تصمیم بگیریم و هیچ قدرت انتخاب و کنترلی روی اتفاقات نداشته باشند، همین حس را تجربه می‌کنند. این یکی از دلایلی است که باید برای فرزندانمان حق انتخاب قائل باشیم؛ ازجمله در زمان خرید.
قدرت انتخاب داشتن باعث می‌شود که سطح کورتیزول (هورمون استرس) پایین بیاید و درنتیجه شدت اضطراب و افکار منفی کم شود. همین کمک می‌کند که رفتارهای تند کمتری از آدم سر بزند. ازطرفی خیلی اوقات حق انتخاب و آزادی هم‌معنی هستند و ازلحاظ زیستی حس بهتری هم به ما می‌دهند. همچنین انتخاب با خودش مسئولیت‌پذیری می‌آورد (درواقع «باید» بیاورد) و این می‌تواند برای مسئولیت‌پذیر بار آوردن فرزندانمان مفید باشد.
برای دادن حق انتخاب به دلبندانمان، اولین قدم این است که بپذیریم نمی‌توانیم آنها را به انجام هرچیزی که می‌خواهیم مجبور کنیم. بعد می‌توانیم با ترفندهایی مثل نکات زیر، در موقعیت‌های مختلف امکان انتخاب را برای فرزندانمان فراهم کنیم:
۱. در مواقع بحرانی، امکان انتخاب از میان گزینه‌هایی محدود را برای کودک فراهم کنید؛ مثلاً: «می‌بینم که خیلی خسته و عصبانی هستی! یکم تحمل کن و بعد یکی از این دوتا خوراکی رو برات می‌گیرم.»
۲. نیروی کودک را به سمت کاری مفید هدایت کنید؛ مثلاً اگر از فرط خستگی یا دلخوری با مشت و لگد به جان چیزی افتاده، می‌توانید بگویید که «عجب دست‌های قوی‌ای داریا! ممنون می‌شم اگه یه کمکی بکنی و یکم چرخ‌دستی رو هل بدهی. دست خودم بنده و نمی‌تونم.»
۳. اوقاتی را برای صحبت دونفره با فرزندتان اختصاص دهید.
۴. در گپ و گفت‌های خانوادگی‌تان، گاهی از او برای حل مسائل کمک بگیرید و اصطلاحاً چاره‌جویی بکنید.
۵. به‌جای تأکید روی کارهایی که کودک باید انجام دهد، عواقبی برای نقض قانونی که گذاشته‌اید در نظر بگیرید و به آن پایبند باشید.
در شروع کافی است برای تمرین دادن کودک برای خرید، فقط از میان دو گزینه به او امکان انتخاب بدهید. تعداد زیاد انتخاب‌ها کار را برای ما بزرگ‌ترها هم سخت می‌کند؛ چه برسد به بچه‌ها. ضمناً روی «انتخاب» و «تصمیم» و «مسئولیت» تأکید کنید تا کودک بداند که دارد کار مهمی انجام می‌دهد. حتی می‌توانید زمانی که خودتان قرار است درباره خریدی تصمیم بگیرید، اگر امکانش هست، این کار را به فرزندتان بسپارید. اگر هم کار تصمیم‌گیری او زیاد طول کشید، خودتان وارد عمل شوید و تصمیم نهایی را بگیرید تا یاد بگیرد که اگر به‌موقع انتخاب نکند، دیگران برایش تصمیم می‌گیرند.
تعیین قانون برای خرید رفتن با کودکان
نیاز به گفتن نیست که معمولاً کارها با قانون بهتر پیش می‌روند و خرید کردن هم از این قضیه مستثنی نیست. قانون‌هایی که برای خرید می‌گذارید باید واضح و کوتاه باشند تا بچه‌ها بدانند که دقیقاً چه انتظاری از آنها دارید. ضمناً شاید لازم باشد تا مدتی آنها را با فرزندتان مرور کنید تا برایش جا بیفتند؛ مثلاً در حین آنکه در راه فروشگاه هستید می‌توانید یادآوری کوتاه و سریعی از قوانین داشته باشید. در اینجا ثبات و قاطعیت خیلی مهم است. قوانین را تاجای‌ممکن ثابت نگه‌دارید و اگر کودک از قانونی سرپیچی کرد، همیشه پیامدی را که سر آن توافق کرده‌اید، اجرا کنید.
با قانون‌های زیر می‌توانید دشواری و دردسر خرید با بچه‌ها را کم کنید. سن ۲ سالگی زمان مناسبی برای شروع آموزش این قوانین به بچه‌ها است.
۱. در فروشگاه با صدای آهسته صحبت کن
به کودک بگویید که در فروشگاه با صدایی آرام و معقول، در حد مکالمه عادی، صحبت کند. بهتر است به‌جای گفتن جمله‌ای مثل «تو مغازه داد و بیداد نکنیا!»، مستقیماً همان آرام صحبت کردن را از کودک بخواهید؛ یعنی به‌جای استفاده از فعل منفی و «نکن»، از فعل مثبت استفاده کنید.
۲. آرام راه برو و از من دور نشو
به‌عنوان جزئی از آموزش آداب خرید کردن به کودکان طبیعتاً ما به‌عنوان پدر یا مادر می‌خواهیم در فضای فروشگاه، دلبندمان به‌جای دویدن و این‌ور و آن‌ور پریدن، آرام و متین راه برود. دویدن در چنین محیط‌هایی علاوه بر آزار دادن دیگران، می‌تواند برای کودک و سایرین خطرناک هم باشد؛ ضمن اینکه احتمال جدا افتادن کودک از ما و دور از جان، گم شدنش را هم بالا می‌برد. در هر شرایطی کودک باید کنار شما، داخل چرخ خرید یا نزدیک چرخ خریدتان باشد.
۳. به چیزی دست نزن
خب، سعی کردیم این جمله را به شکل مثبت بگوییم، ولی در فارسی جمله‌ای مثل «مراقب دست‌هایت باش» معنی درست و درمانی ندارد و جواب نمی‌دهد. بگذریم، این قانون کمک می‌کند که احتمال دست زدن کودک به اجناس فروشگاه و برخورد با غریبه‌ها و در نتیجه خرابکاری‌های احتمالی را به حداقل برسانیم. به او بگویید که اگر چیزی می‌خواهد، با اشاره به آن به شما بگوید.
البته بعضی چیزها هستند که دست زدن به آنها مشکلی ندارد؛ پس کلا می‌توانید به فرزندتان بگویید که قبل از دست زدن از شما اجازه بگیرد. البته این را از سنین خیلی پایین راحت‌تر می‌شود به بچه‌ها یاد داد.
۴. هر اتفاقی هم که افتاد، به حرف مامان و بابا گوش بده
این قانون خیلی مهم و کارا است. بگویید که در زمان خرید، تحت هر شرایطی باید حرف‌تان را گوش بدهد.
«وایستا! جلو نرو!»، وقتی که ماشینی دارد پارک می‌کند.
«برگردونش سر جاش. امروز تو لیست خریدهامون نیست»، زمانی که جنسی را که لازم نداریم برداشته است.
«لطفاً بشین توی سبد خرید»، برای آنکه کودک از ما دور نشود.
۵. با همه مؤدب باش
این شاید مهم‌ترین مورد باشد؛ به‌خاطر آنکه کودک نهایتاً باید یاد بگیرد که با دیگران مؤدب باشد و احترام همه را نگه‌دارد.
به فرزندتان یاد بدهید که چطور با مردم معاشرت داشته باشد و از کارکنان فروشگاه سپاسگزاری کند. به او یاد دهید که چطور در حین صحبت از کلمات محترمانه و دلنشین استفاده کند.
