ما اغلب درباره «روابط دلبستگی ایمن» می‌شنویم. اما محققان دقیقاً از این اصطلاح چه معنایی را مد نظر دارند؟ روان‌شناس ماری اینسورث نخستین بار روشی به نام موقعیت عجیب (Strange Situation) را ابداع کرد تا کیفیت دلبستگی نوزاد به مادرش را ارزیابی کند.
در این مقاله من (ماری اینسورث):
– روش را توضیح می‌دهم و واکنش‌های نوزادان را بررسی می‌کنم،
– به این موضوع می‌پردازم که چرا برخی کودکان دلبستگی ناایمن دارند،
– تأثیر والدین و فرهنگ بر دلبستگی را بررسی می‌کنم،
– چگونگی تأثیر دلبستگی‌های اولیه بر نتایج دوران بزرگسالی را بررسی می‌کنم، و
– شواهدی را مرور می‌کنم که نشان می‌دهد نوزادان برای ایجاد چندین دلبستگی آماده هستند — نه فقط یک دلبستگی اصلی و محوری به یک والد.
همچنین یک سؤال مهم را مطرح می‌کنیم: تا چه اندازه تحقیقات بیش از حد بر نقش مادر تأکید کرده‌اند؟ آیا نباید درباره نقش پدران، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، خواهر و برادرهای بزرگ‌تر، و سایر مراقبان نیز صحبت کنیم؟ همان‌طور که خواهیم دید، موقعیت عجیب و نظریه دلبستگی بر مبانی فرهنگی استوار است که در همه‌جا صدق نمی‌کند.
دلبستگی ایمن چیست؟
به گفته جان بالبی (۱۹۸۸)، کودکان زمانی دلبستگی ایمن دارند که به حمایت یک مراقب اطمینان داشته باشند. آن‌ها درک می‌کنند که مراقبشان در دسترس و پاسخگو است و در دوران نوزادی که استقلال پیدا می‌کنند، مراقب را به عنوان یک «پایه امن» می‌شناسند. تا زمانی که مراقب نزدیک است، کودکان دارای دلبستگی ایمن احساس آزادی می‌کنند تا کشف، بازی و اجتماعی شوند.
علاوه بر این، نوزادان با دلبستگی ایمن معمولاً:
– هنگام کاوش مراقب را زیر نظر دارند،
– وقتی نگران یا ناراحت هستند، به مراقب نزدیک می‌شوند یا او را لمس می‌کنند، و
– از نزدیکی و تماس با مراقب آرامش می‌گیرند.
در بلندمدت، کودکانی که دلبستگی ایمن دارند به نظر می‌رسد از مزایای زیادی برخوردارند—احساسی، اجتماعی، پزشکی و شناختی.
روش موقعیت عجیب
این آزمایش با ورود مادر و کودک به اتاقی پر از اسباب‌بازی آغاز می‌شود. سپس کودک مراحل زیر را طی می‌کند که هر مرحله حدود سه دقیقه طول می‌کشد.
– مادر روی صندلی می‌نشیند و کودک اجازه دارد اتاق را کاوش کند.
– یک زن خوش‌برخورد که قبلاً برای کودک ناشناخته است، وارد اتاق می‌شود و با مادر صحبت می‌کند، سپس روی زمین می‌نشیند و با کودک تعامل برقرار می‌کند.
– مادر خداحافظی می‌کند و اتاق را ترک می‌کند. کودک با غریبه تنها می‌ماند.
– مادر بازمی‌گردد و غریبه اتاق را ترک می‌کند. مادر به کودک آرامش می‌دهد و او را به بازی با اسباب‌بازی‌ها تشویق می‌کند.
– مادر دوباره اتاق را ترک می‌کند و این بار کودک کاملاً تنها می‌ماند.
– غریبه بازمی‌گردد و به کودک آرامش می‌دهد و سعی می‌کند او را با اسباب‌بازی‌ها مشغول کند.
– مادر برای دومین بار بازمی‌گردد. دوباره غریبه اتاق را ترک می‌کند و مادر تلاش می‌کند کودک خود را آرام کند.
واکنش کودکان به موقعیت عجیب
این روش برای ایجاد تجربه‌ای ناآشنا اما نه بیش از حد ترسناک طراحی شده است. در طول آزمایش، محققان به دو موضوع توجه می‌کنند:
– میزان کاوش کودک در اتاق
– واکنش کودک به بازگشت مادر
واکنش‌های کودکان به این آزمایش معمولاً در یکی از چهار الگو قرار می‌گیرد.
۱. کودکان دارای دلبستگی ایمن: کاوش آزاد و خوشحالی پس از بازگشت مادر
2. کودکان با دلبستگی ناایمن اجتنابی: کاوش کم و واکنش احساسی کم به مادر
3. کودکان با دلبستگی ناایمن مقاوم (مضطرب یا دوسوگرا): کاوش کم، اضطراب جدایی زیاد و واکنش دوگانه به مادر
4. کودکان با دلبستگی ناایمن بی‌نظم: کاوش کم و واکنش گیج‌کننده به مادر
آیا روش‌های دیگری برای اندازه‌گیری امنیت دلبستگی وجود دارد؟
بله. روش موقعیت عجیب برای کودکان خیلی کوچک طراحی شده است.
