اهمیت، درک، حمایت و تربیت کودک خجالتی از طرف والدین بسیار مهم است. پدر و مادرها میتوانند با ایجاد محیطی مهربان و حمایت‌کننده در خانه و مدرسه، به کودکان اعتماد به نفس بیشتری در مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی بدهند. همچنین، روش‌های آموزشی و تربیتی موثر میتوانند به تربیت کودک خجالتی کمک کنند.
از جمله تقویت مهارت‌های اجتماعی، تشویق به شرکت در فعالیت‌ها و چالش‌های اجتماعی، ایجاد فرصت‌هایی برای تجربه موفقیت و تقویت اعتماد به نفس. علاوه بر همه این مسائل متفاوت، شاید بتوانیم به چندین عامل مشترک در بروز خجالتی بودن در کودکان اشاره کنیم. در ادامه با بررسی عوامل و بایدها و نبایدها در تربیت کودک خجالتی با ما همراه باشید.
1_ تاثیر نگرش والدین
نگرش والدین نیز می‌تواند بر روی خجالتی بودن کودکان تأثیر بگذارد. اگر والدین این طرز تفکر را به کودک القا کنند که رعایت احترام در مقابل دیگران مستلزم خجالتی بودن است یا مفهوم احترام گذاشتن به دیگران را به طور نادرست به کودک آموزش دهند، کودک نیز ممکن است این نگرش را درون خود جا بدهد و خجالتی رفتار کند.
کودکان از طریق تقلید از الگوهای رفتاری افراد تأثیرگذار، یعنی والدینشان، یاد می‌گیرند. والدینی که خجالتی هستند، حتما احساس خجالت را به کودکان خود از طریق الگوی رفتاری آموزش می‌دهند.
2_ ترس از شکست و موفقیت
کودکانی که بارها و بارها فراتر از توانایی‌هایشان تحت فشار قرار گرفته‌اند و مورد پذیرش قرار نگرفته‌اند، مطمئنا ترس از شکست دارند که به صورت ویژگی خجالتی بودن بروز می‌کند. می‌توان عواملی مانند تربیت و آموزش، تجربه اجتماعی کودک با همسالان و دیگران، انتقال ارزش‌ها و باورها، نقش معلمان و محیط مدرسه و… را نیز به عنوان عوامل مؤثر در خجالتی شدن کودکان مطرح کرد.
3_ تجربیات اجتماعی کودکان
تجربیاتی که کودکان در محیط خانه، مدرسه یا جامعه با آن‌ها روبرو می‌شوند، می‌تواند بر روی خجالتی بودن آن‌ها تأثیر بگذارد. مثلاً اگر کودک تجربه‌های منفی مرتبط با بیان نظر خود را داشته باشد، ممکن است از بیان نظراتش خودداری کند و احساس خجالت کند؛ یا اگرکودک در گذشته با موقعیت‌های ناگواری مواجه شده است، مانند تحقیر یا برخورد منفی از سوی همسالان یا دیگران، این تجربه‌ها میتوانند اعتماد به نفس کودک را کاهش داده و خجالتی شدن او را تشدید کنند.
نکته: علاوه بر این، والدینی که مدام به جای کودک حرف می‌زنند، اعتماد به نفس حرف زدن را از او می‌گیرند؛ در نتیجه این نگرش در کودک شکل می‌گیرد که بدون کمک والدین نمی‌تواند صحبت کند و به سمت خجالتی یا کم‌حرف بودن پیش می‌روند.
4_ داشتن والدین منتقد
کودکانی که توسط افراد مهم در زندگی خود (والدین، خواهر و برادران و سایر اعضای خانواده نزدیک یا دوستان) مورد انتقادات سخت و آزار کلامی قرار می‌گیرند، به سمت خجالتی بودن پیش می‌روند.
5_ روابط خانوادگی ناکارآمد
کودکانی که احساس امنیت و اعتماد نسبت به والدین خود را از دست دادند یا تجربه مراقبت نامنظم داشته‌اند، ممکن است مضطرب و خجالتی شوند. والدین محافظه‌کار ممکن است به کودکان خود آموزش دهند که از برخی موقعیت‌های جدی بترسند.
6_ فرهنگ خانواده
محیط خانوادگی و فرهنگی که کودک در آن بزرگ می‌شود، می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر خجالتی شدن او داشته باشد. اگر ترس و اضطراب اجتماعی در خانواده شکل بگیرد و باعث تحمیل فشارهای اضافی بر کودک شود، ممکن است بر روی شکل‌گیری خجالتی شدن او تأثیر بگذارد.
7_ نبود امنیت اجتماعی
مواجهه با موقعیت‌های ناامن اجتماعی، مثل روبرو شدن با نظرات منفی یا تحقیرآمیز دیگران، می‌تواند به خجالتی بودن کودکان منجر شود. این تجربیات میتوانند باعث شکل‌گیری ترس از قضاوت و پذیرفته نشدن شوند و در نتیجه خجالتی بودن در کودکان را تحریک کنند. آن‌ها ممکن است از نظر ذاتی احساس نیاز بیشتری به حفظ حریم شخصی داشته باشند و از توجه بیش از حد دیگران ناراحت شوند.
8_ نداشتن روابط اجتماعی با جامعه
کودکانی که در سال‌های اول زندگی خود از دیگران جدا شده‌اند، ممکن است مهارت‌های اجتماعی مورد نیاز برای تعامل آسان با افراد غیرآشنا را نداشته باشند. قرارگیری کودک در اجتماع و بازی با هم‌سن و سالان بسیار مهم است.
9_ دیدگاه شخصی کودک
برخی از کودکان احساسات منفی و ناامیدی درباره خود دارند و به طور طبیعی از خودشان ناراحت هستند. در این شرایط، خجالتی بودن به عنوان یک مکانیسم دفاعی می‌تواند برای آن‌ها، راهی برای پنهان کردن احساسات منفی و ناراحتی باشد. کودکانی که احساساتی حساس دارند و به سادگی می‌ترسند، احتمالاً به عنوان کودکان خجالتی بزرگ می‌شوند.
10_ تأثیرات منفی رسانه ها
رسانه‌ها و فضای مجازی نیز میتوانند در خجالتی شدن کودکان تأثیر بگذارند. نمایش تصاویر ایده‌آلی از اجتماع و انتظارهای نامعقول میتوانند احساس خجالت و ناامنی در کودک را تشدید کنند.
علاوه بر این، برخی از کودکان ممکن است از رسانه‌ها مدل‌های نادرستی از رفتارها و الگوهای اجتماعی به دست آورده و این مدل‌ها باعث شده که خجالتی شوند.
آیا خجالتی بودن در کودکان یک رفتار عادی و طبیعی است؟
خجالتی بودن گاهی اوقات رفتار عادی و طبیعی محسوب می‌شود. به عنوان مثال، یک کودک امکان دارد به والدین خود متکی شود، در مواقع قرارگیری در اجتماع گریه کند یا با پنهان کردن سر، از روبه‌رو شدن، با دیگران اجتناب کند.
- یک کودک پیش‌دبستانی احتمالا نخواهد با افراد غریبه صحبت کند. در این زمان، او شاید پشت پدر و مادرش پنهان شود یا از تعاملات اجتماعی خودداری کند.
- یک کودک مدرسه‌ای بخاطر خجالتی بودن از پاسخ دادن به سؤالات در کلاس خودداری می‌کند، ترجیح می‌دهد عقب بنشیند و از فعالیت‌های جدید دوری کند.
هیچ اشکالی در خجالتی بودن وجود ندارد مگراینکه این موضوع ادامه‌دار شده و باعث آسیب اجتماعی شود. برخی از کودکان خجالتی هستند و این فقط بخشی از تمایلات آن‌ها است که نشانگر نحوه واکنش بچه‌ها به جهان است.
اهمیت دادن به نیاز کودک
با توجه به اینکه هر کودکی ممکن است نیازهای متفاوتی داشته باشد، مهم است به نیازها و ویژگی‌های خاص کودک خود توجه کنید و روش‌هایی را انتخاب کنید که بهترین نتیجه را برای او به ارمغان آورد. همچنین، صبور بودن و به عنوان یک والدین تحمل کردن مراحل رشد و تغییر کودک خود را نیز به خاطر بسپارید.
تکنیک های درمان و تربیت کودک خجالتی
برای تربیت کودک خجالتی، والدین باید با آرامش کودک خود را به صمیمیت تشویق کنند. به خاطر داشته باشید که کودک نباید به دلیل خجالتی بودن تنبیه شود. برای درمان کودک خجالتی بهتر است صبوری کنید و با ملایمت با او رفتار کنید. در نتیجه، اعتماد به نفس کودک افزایش می‌یابد.
1_ ویژگی خجالتی بودن را در فرزندتان بپذیرید
اولین قدم در تربیت کودک خجالتی، قبول و پذیرش وجود این ویژگی در کودک است. به جای تحمیل شرایط و رفتارهایی که باعث برطرف شدن خجالت او می‌شود، بهتر است کودک را قبول کرده و به او نشان دهید که خجالتی بودنش قابل قبول است و یک ویژگی طبیعی در شخصیت اوست.
2_ به فرزند خود برچسب خجالتی نزنید
یکی از اشتباهات والدین این است که مدام فرزند خود را خجالتی خطاب می‌کنند. این کار باعث می‌شود که ویژگی‌های مثبت دیگر از کودک سلب شود. همچنین او دیگر برای تغییر خجالتی بودن تلاشی نخواهد کرد. به جای این کار، سعی کنید فرزندتان را با کلمات خوب و مثبت خطاب کنید. به عنوان مثال می‌توانید بگویید فرزند من کمی به زمان نیاز دارد تا به موقعیت و شرایط جدید عادت کند.
3_ فرزند خود را به حضور در اجتماع تشویق کنید
خجالتی بودن و کم‌رویی با ژنتیک مرتبط است. ممکن است شما در زمان کودکی مانند فرزندتان خجالتی بوده باشید. تجربه خود را برای کودک بازگو کنید و به او بگویید که می‌تواند با تلاش خود بر خجالتی بودن غلبه کند. درمورد اتفاقات خوبی که پس از غلبه به کم‌رویی برایتان اتفاق افتاد به فرزندتان توضیح دهید. به عنوان مثال، به او بگویید که می‌تواند دوستان جدیدی پیدا کند، تفریحات هیجان‌انگیزی را تجربه کند و اوقات خوبی با دوستانش داشته باشد.
4_ مهارت های اجتماعی را به کودک خجالتی آموزش دهید
برای غلبه کودک بر کم‌رویی، می‌توانید مهارت‌های اجتماعی را به او آموزش دهید. برای انجام این کار، می‌توانید از عروسک‌ها کمک بگیرید. با عروسک‌ها بازی کنید و با آن‌ها در موقعیت‌های متفاوت صحبت کنید. به عنوان مثال بگویید سلام اسم من امیر است. آیا می‌توانم با شما بازی کنم؟ سایر مهارت‌های اجتماعی عبارتند از:
- ملاقات با افراد جدید
- سلام کردن
- شروع‌کننده مکالمات
- برقراری ارتباط چشمی
- ملحق شدن به بازی
- شنونده خوب بودن
5_ به فرزند خود برای پیدا کردن دوست کمک کنید
سعی کنید کودک خود را به محیط‌هایی ببرید که کودکان دیگر هستند. این کار را به تدریج انجام دهید و او را برای آشنایی با دیگران اجبار نکنید. می‌توانید قرارهای دوستانه را در خانه ترتیب دهید، زیرا کودک در خانه احساس راحتی و امنیت دارد. برای تشویق او به صحبت کردن می‌توانید مستقیماً از او بخواهید که با بچه‌ها بازی کند و یا آن‌ها را تشویق کنید تا با یکدیگر نقاشی بکشند.
6_ هدف گذاری کنید و به کودک خود پاداش دهید
اهداف خود را با مشورت با کودک تعیین کنید و پیشرفت او برای غلبه به کم‌رویی را پیگیری کنید. به عنوان مثال می‌توانید هدف خود را سلام کردن به همسایه قرار دهید. زمانی که کودک به هدف مورد نظر رسید، با یک پاداش کوچک و یا ستایش فراوان او را به این کار تشویق کنید.
7_ برای تربیت کودک خجالتی، رفتار اجتماعی او را تحسین کنید
هر مهارت جدیدی را که کودک یاد می‌گیرد تقویت کنید. هنگامی که تلاش‌های او برای غلبه به کم‌رویی را دیدید، آن را با محبت بسیار تحسین کنید. توجه کنید که ممکن است فرزندتان در مقابل این حرکت شما خجالت بکشد؛ بنابراین، این کار را در محیط‌هایی که افراد دیگر حضور دارند، انجام ندهید. در خلوت او را تحسین کنید.
8_ اعتماد به نفس کودک خجالتی را تقویت کنید
معمولاً کودکانی که احساس خوبی نسبت به خود دارند، کمتر خجالتی و کم‌رو هستند. سعی کنید نقاط قوت کودک خود را شناسایی و برای بهبود آن‌ها تلاش کنید. تشویق مهارت‌های کودک می‌تواند در دیده شدن استعدادها و توانایی‌ها تاثیر بگذارد. حس اعتماد به نفس، کودک را در موقعیت‌های اجتماعی شجاع‌تر می‌کند.
9_ برای تربیت کودک خجالتی به رفتارهای خود توجه کنید
یکی از چیزهایی که کودک از پدر و مادر خود تقلید می‌کند، رفتارهای والدین با دیگران است. سعی کنید مقابل کودک با دیگران دوستانه و اجتماعی رفتار کنید. اگر در مقابل او خجالتی باشید، فرزندتان نیز خجالتی رفتار خواهد کرد. بنابراین، برای غلبه به کم‌رویی مسیر سخت و دشوارتری خواهد داشت.
10_ از کتاب های روانشناسی کودک کمک بگیرید
یکی از تکنیک‌های کاربردی در تربیت فرزند خجالتی، استفاده از کتاب است. می‌توانید به همراه کودک خود کتاب‌هایی را بخوانید که شخصیت‌های آن‌ها بر کم‌رویی غلبه کرده‌اند. می‌توانید از داستان‌ها برای آغاز گفتگو درمورد تاثیر کم‌رویی بر زندگی استفاده کنید.
11_ با معلم ها و مربی ها همکاری کنید
اگر کودک شما پیش‌دبستانی است یا به مهدکودک می‌رود، سعی کنید با معلم‌ها همکاری کنید. با معلم صحبت کنید و برنامه‌ای برای کمک به فرزند خود طراحی کنید. استراتژی‌هایی که در خانه از آن‌ها استفاده می‌کنید را برای معلم شرح دهید. با همکاری معلم می‌توانید رویکرد ثابتی در خانه و در مدرسه داشته باشید.
12_ موقعیت های گفتگوی یک به یک را آغاز کنید
یکی از ترفندهای کمک به کودک خجالتی، ایجاد مکالمات یک به یک است. یک محیط کوچک برای او ایجاد کنید تا بتواند روی یک نفر تمرکز کند. در نیتجه، می‌تواند مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کند و اعتماد به نفس کودک افزایش می‌یابد.
13_ کودک خجالتی را اذیت نکنید
خجالتی بودن فرزند را مسخره نکنید. تمسخر و آزار کودک خجالتی باعث می‌شود که او بیشتر احساس کم‌رویی کند و خجالت‌زده شود. این کار باعث می‌شود که مشکل بدتر شود.
14_ موقعیت های رهبری را افزایش دهید
یکی از تکنیک‌های تربیت کودک خجالتی، ایجاد محیطی است که او احساس لیدر بودن کند. برای این کار، می‌توانید به او بگویید با بچه‌هایی که یک یا دو سال از خودش کوچک‌تر هستند، بازی کند. در نتیجه، اعتماد به نفس او بیشتر می‌شود و با احساس لیدری کودکان کوچک‌تر را راهنمایی می‌کند.
15_ کودک خجالتی را برای بازی با دیگران اجبار نکنید
سعی کنید همیشه آهسته پیش بروید. کودکان خجالتی معمولا علاقه‌مند هستند که با یک نفر بازی کنند. بهتر است فرزند خود را برای بازی گروهی اجبار نکنید، زیرا با این کار خجالت او را افزایش می‌دهید.
16_ برای تربیت کودک خجالتی تمرین را فراموش نکنید
فعالیت‌های اجتماعی بیرون از خانه ممکن است استرس فرزند شما را افزایش دهید. به عنوان مثال، اگر کودک شما نتوانست شعر جدید را در مدرسه بخواند، از او بخواهید تا با شما تمرین کند. تمرین با شما اعتماد به نفس و تمرکز کودک را افزایش می‌دهد و می‌تواند راحت‌تر شعر را حفظ کند.
- از تصاویر، فیلم‌ها، آهنگ‌ها، بازی‌ها و کتاب‌هایی استفاده کنید که درباره احساسات مختلف صحبت می‌کنند. با نشان دادن تصاویر افراد با احساسات مختلف، کودکان میتوانند احساسات را بهتر درک کنند. برای مثال آن‌ها میتوانند با داستان‌ها و شخصیت‌های داخل کتاب‌ها همراهی کنند.
- به کودکان بیاموزید که احساسات مختلفی وجود دارد و آن‌ها میتوانند این احساسات را تشخیص دهند و به آن‌ها اسم بدهند. مثلاً به آن‌ها بگویید: “این احساس ناراحتی است”، “این احساس خوشحالی است” و غیره. با این کار، آن‌ها میتوانند احساسات خود را بهتر شناسایی کنند. برای مثال اگر فرزندتان فریاد می‌کشد، به او توضیح دهید که عصبانی است و با صدای بلند می‌خواهد این احساس را نشان دهد.
۱۷_ با کودک خود صحبت کنید
یکی از کارهایی که والدین میتوانند برای کاهش کم‌رویی فرزند خود انجام دهند، صحبت کردن است. با فرزند خود به آرامی و با محبت صحبت کنید. از او دلیل این کار را بپرسید. ممکن است کودک شما از چیزی ترسیده است که چنین رفتاری را از خود بروز می‌دهد.
18_ اجازه ندهید دیگران کودک شما را مسخره کنند
یکی از کارهای بسیار موثر برای کمک به فرزند خجالتی، این است که اجازه ندهید دیگران او را به تمسخر بگیرند. این موضوع باعث می‌شود که مشکل او بیشتر شود و دیگر نتواند روابط اجتماعی با دیگران برقرار کند.
کلام آخر
در کل، خجالتی بودن در کودکان نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی، تجربیات اجتماعی، نگرش والدین، وضعیت اجتماعی و مشکلات خودشناسی است. این موضوع می‌تواند بر روی رشد و توسعه اجتماعی و روانی کودکان تأثیر بگذارد. برای تربیت کودک خجالتی، می‌توان به استفاده از روش‌های مثبت‌نگرانه مانند تشویق و تمرین در مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی، افزایش اعتماد به نفس، ایجاد محیط‌های امن و حمایت از کودک اشاره کرد. همچنین، مشاوره روانشناختی و حمایت از والدین نیز می‌تواند در مدیریت و تربیت کودک خجالتی مؤثر باشد.
