۱۱ بخش اصلی معماری مدارس
معماری مدارس در دوران‌های مختلف با تغییرات زیادی روبرو شده است. از زمان شکل‌گیری مکتب‌خانه‌ها تا آغاز دوران مدارس مدرن، بسته به نیاز، اتاق‌ها و فضاهای مختلفی برای محل آموزش کودکان در نظر گرفته شده است.معماری مدارس امروزی متناسب با اهداف آموزشی آنها، شامل بخش‌های زیادی می‌شود. اجزایی که نقش بسزایی در تحقق اهداف مدرسه دارند، عبارتند از: ساختمان مدرسه، مبلمان، زمین بازی، کلاس درس، کتابخانه، دستگاه‌ها و تجهیزات مختلف.به بیان بهتر و دقیق‌تر، عملکرد مناسب و راضی‌کننده مدرسه به کیفیت ساخت و طراحی این بخش‌ها بستگی دارد. در ادامه به صورت مفصل به بخش‌های از ساختمان مدرسه می‌پردازیم که لازم است در معماری مدارس به آنها توجه شود. اگر می‌خواهید معماری مدارس ایران را با استانداردهای آموزشی جهان مقایسه کنید، این مقاله می‌تواند به شما کمک کند.
۱. کلاس‌ها در معماری مدارس
کلاس‌ها اجزای اصلی معماری مدارس هستند. برای هر گروه از دانش‌آموزان باید کلاس جداگانه‌ای وجود داشته باشد و تعداد آنها باید با تعداد کلاس‌های مختلف دوره تحصیلی برابری کند.اندازه و بزرگی کلاس درس در معماری مدارس باید به گونه‌ای باشد که امکان حرکت و فعالیت آزادانه برای دانش‌آموزان را فراهم نماید و معلم‌ها نیز بتوانند به‌راحتی از تصاویر، نقشه‌ها، نمودارها و… استفاده کنند. به طورکلی فضای کلاس باید متناسب با هدفی طراحی شود که برای آن در نظر گرفته‌شده است.کلاس باید از ظاهر دلنشینی برخوردار باشد و دکوراسیون آن با ذوق و سلیقه خاصی طراحی شود. بهتر است برای رنگ‌آمیزی دیوارهای کلاس از رنگ روشن استفاده شود. از اجزای ضروری کلاس می‌توان به میز و صندلی برای دانش آموزان، میز برای معلم، استند نقشه، کمدی برای نگهداری کتاب‌ها، دفتر ثبت حضور و غیاب، گچ و وسایل گردگیری، تابلوی اعلانات، رومیزی، پادری و مواردی از این دست اشاره کرد.نورپردازی نیز از جمله نکات مهمی است که باید به هنگام طراحی کلاس به آن توجه شود. هواکش، پنجره و درِ کلاس باید به تعداد کافی و در جهت جذب نور تعبیه شوند. سایز و اندازه پنجره‌ها نیز باید با اندازه کلاس تناسب داشته باشد.نور باید از سمتی وارد کلاس شود که سایه مداد و خودکار روی میز، باعث آزار چشم دانش‌آموزان نشود. برای این کار، نحوه چیدمان میز و صندلی‌ها نیز باید مورد توجه قرار گیرد. برای تنظیم شدت میزان نور و روشنایی، می‌توان از پرده‌های مناسب استفاده کرد. تعدادی فن سقفی نیز جهت تهویه هوا برای حل مشکلاتی مانند تعریق، خفگی هوا در فصل‌های بارانی و تابستان باید به کار گرفته شود.
۲. اتاق‌های موضوعی
در معماری مدارس، علاوه بر کلاس‌های درس، باید تعدادی اتاق جهت تدریس موضوع‌هایی مانند ریاضی، جغرافیا، هنر و صنعت، علوم، نقشه‌کشی و… طراحی شود. به بیانی دیگر در معماری مدرن مدارس، که در آن به مباحثی نظیر آموزش فردی، کار آزمایشگاهی، آموزش بصری و بحث و مناظره پرداخته می‌شود، اختصاص کلاس‌های عمومی برای آموزش تمامی درس‌ها، ایده‌آل نیست.از دیگر علت‌های وجود طراحی اتاق‌های موضوعی در معماری مدارس، صرفه‌جویی در وقت و انرژی است؛ با وجود چنین کلاس‌هایی دیگر لازم نیست هر بار تجهیزات و وسایل کمک آموزشی از اتاقی به اتاق دیگر منتقل شوند.
۳. کتابخانه
کتابخانه هسته اصلی مراکز علمی محسوب می‌شود و معماری مدارس نیز به همین شکل است. کتابخانه به شدت در عملکرد آموزشی یک مدرسه تأثیرگذار است. در معماری مدارس باید بخشی جداگانه برای کتابخانه و سالن مطالعه در نظر گرفته شود. تا حد امکان نیز باید کتابخانه و سالن مطالعه جدا از هم ساخته شوند. دکوراسیون کتابخانه باید جذاب و رنگارنگ باشد تا فضایی صمیمانه را در اختیار دانش‌آموزان قرار دهد. این بخش باید در قسمتی از ساختمان مدرسه قرار بگیرد که تمامی دانش‌آموزان به‌راحتی به آن دسترسی داشته باشند. نورپردازی در کتابخانه نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ به همین دلیل در معماری کتابخانه، علاوه بر نورپردازی طبیعی که توسط پنجره و نورگیرها فراهم می‌شود، تجهیزات مناسب مانند چراغ‌های مطالعه نیز باید به تعداد کافی وجود داشته باشند. قفسه‌های کتاب، مبلمان، میزهای مطالعه و صندلی‌های مناسب از وسایل ضروری طراحی دکوراسیون کتابخانه به شمار می‌روند. نکته دیگر اینکه کتاب‌های مهم و دوست‌داشتنی باید در کتابخانه در دسترس همه دانش‌آموزان قرار بگیرد. جو حاکم بر کتابخانه باید به شکلی باشد که دانش‌آموزان را به مطالعه تشویق کند. یک کتابدار تمام‌وقت و خوش‌برخورد نیز می‌تواند نقش مهمی در تشویق دانش‌آموزان به مطالعه و جذب آنها به کتاب و کتابخوانی داشته باشد.
۴. اتاق مدیریت
در هر مدرسه‌ای باید اتاقی به مدیر مدرسه اختصاص داده شود. مکان قرارگیری این اتاق از جمله نکاتی است که باید به هنگام طراحی و معماری مدارس مورد توجه قرار گیرد؛ زیرا مکان اتاق مدیریت هم باید یادآور حضور پررنگ مدیر مدرسه باشد و هم اینکه به‌راحتی در دسترس مراجعان، معلمان و دانش‌آموزان باشد. همچنین اتاق مدیریت باید به دفتر مدرسه و اتاق کارکنان نزدیک باشد. گاهی جلساتی در اتاق مدیریت برگزار می‌شود که نیازمند حضور کارکنان و والدین است، از این رو اندازه و جادار بودن آن اهمیت زیادی دارد. بهتر است این اتاق دارای سرویس بهداشتی و اتاق استراحت جداگانه و مجزا باشد. به طور کلی نوع معماری، طراحی و دکوراسیون اتاق مدیریت باید جذاب باشد تا بتواند مراجعان و والدین دانش‌آموزان را تحت‌تأثیر خود قرار دهد.
۵. دفتر مدرسه
دفتر مدرسه محل کنترل برنامه‌های کلی و مؤثر مدرسه محسوب می‌شود؛ از این رو باید در بخش مرکزی ساختمان قرار گیرد تا بتواند نقش هماهنگ‌کننده بودن خود را به خوبی ایفا کند. این اتاق تا حد امکان باید در نزدیکی اتاق مدیریت و انباری‌های مدرسه قرار بگیرد. از وسایل و تجهیزات ضروری و لازمی که باید در دفتر مدرسه وجود داشته باشد، می‌توان به دستگاه‌های کپی و پرینتر، ابزار و لوازم نگارش، کمد و مواردی از این دست اشاره کرد. دفتر مدرسه نیز، مانند اتاق مدیریت، بهتر است دارای آب آشامیدنی و سرویس بهداشتی جداگانه و مجزا باشد.
۶. اتاق کارکنان
در طراحی و معماری مدارس، باید یک اتاق مشترک برای معلمان در نظر گرفته شود که بتوانند در آن با یکدیگر ملاقات کنند. همچنین در این اتاق می‌توانند کارهای شخصی و مشترک خود را انجام دهند. معلمان می‌توانند در زمان‌های خالی خود، در این اتاق استراحت کنند و منتظر شروع کلاس بعدی‌شان باشند. اندازه این اتاق باید به گونه‌ای باشد که بتواند کل کارکنان را در خود جای دهد. اتاق کارکنان باید در نزدیکی کلاس‌ها و اتاق مدیریت ساخته شود. این اتاق باید مجهز به کمدها و قفسه‌هایی باشد که معلمان بتوانند از آن برای نگهداری برگه‌های امتحانی و سایر وسایل خود استفاده کنند. چند میز و صندلی برای مطالعه و مبلمان راحتی نیز باید در این اتاق وجود داشته باشد. اتاق کارکنان نیز، مانند دفتر مدرسه و اتاق مدیریت، بهتر است دارای آب آشامیدنی و سرویس‌بهداشتی جداگانه و کف‌پوش مناسب باشد.
۷. آزمایشگاه مدرسه
هر مدرسه‌ای، باید متناسب با پایه‌های تحصیلی خودش، دارای آزمایشگاه‌های مجهز و مناسب برای آموزش علوم مختلف باشد. نوع معماری و ابعاد این بخش باید به اندازه‌ای باشد که بتواند تمامی تجهیزات آزمایشگاهی لازم را داشته باشد. یک یا دو اتاق دیگر باید به صورت مجزا و به عنوان انباری در آزمایشگاه ساخته شود. جهت استفاده آسان از میزهای متحرک برای کارهای کلاسی و آزمایشگاهی، بهتر است اتصالات آب، برق و گاز روی دیوار تعبیه شوند. آزمایشگاه‌ها، در معماری مدارس، معمولاً مجهز به تعدادی قفسه برای نگهداری مواد و تجهیزات آزمایشگاهی و تعدادی کمد مخصوص برای دانش‌آموزان هستند. نورپردازی آزمایشگاه‌ها نیز از نکاتی است که باید با دقت و توجه کافی انجام شود.
[/vc_column_text][/vc_column][vc_column width=”1/2″][cz_gap][vc_single_image image=”6875″ img_size=”medium” alignment=”center”][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column][vc_column_text]
۸. سالن مدرسه
هر مدرسه‌ای باید دارای یک سالن بزرگ باشد که امکان جمع شدن تمام اعضای مدرسه را داشته باشد. دانش‌آموزان جهت شرکت در جلسات، سخنرانی‌ها، نمایش‌ها و مواردی از این دست، در این سالن دور هم جمع می‌شوند. سالن اجتماعات باید در طبقه همکف ساخته شود تا تمامی دانش‌آموزان، معلمان و مراجعان به‌راحتی به آن دسترسی داشته باشند. برای کاهش تداخل صوتی و تأمین امنیت جمعیت حاضر در سالن، سالن اجتماعات باید در بخشی کاملاً امن از ساختمان مدرسه قرار بگیرد. سالن اجتماعات باید به خوبی تجهیز و طراحی دکور آن با دقت خاصی انجام شود. این سالن باید دارای استیج یا سن مناسب، میکروفون و فن (دستگاه تهویه) باشد و کارهای مناسبی برای نورپردازی و تهویه هوا نیز اعمال شود. همچنین رنگ‌آمیزی دیوارها باید به درستی انجام و تصاویری از افراد مشهور، مناظر زیبا، نقاشی‌های معروف و نمودارهای مختلف روی دیوارها نصب شود.
۹. زمین بازی مدارس
بازی و ورزش بخش‌های اساسی و جدایی‌ناپذیر آموزش هستند که باید در معماری مدارس به آنها توجه شود. هر مدرسه‌ای باید تعدادی قوانین برای ساخت زمین‌های بازی داشته باشد. زمین‌های بازی برای انواع فعالیت‌ها و تمرینات بدنی و فیزیکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. زمین‌های بازی باید از فضای کافی برای انجام انواع بازی‌های مختلف برخوردار باشند. نگهداری و مراقبت از زمین‌های بازی باید به دقت انجام شود؛ یک دیوار مرزی برای جداسازی آن از محیط اطراف، درختان سایه‌دار و چمنزار از نکات مهمی است که به هنگام طراحی معماری زمین‌های بازی باید مورد توجه قرار گیرد.
۱۰. تجهیزات
هر مدرسه‌ای باید از تجهیزات و ابزار کافی و مناسب برخوردار باشد؛ چرا که تجهیزات و اثاثیه تأثیر بسزایی در آرامش روحی، جسمی و اخلاقی دانش‌آموزان دارند. علاوه بر آن، باید چیدمان و آرایشی مناسب برای میزها، صندلی‌ها و مبلمان در نظر گرفته شود. در غیر این صورت سلامت جسمانی دانش‌آموزان به خطر افتاده و این موضوع منجر به تغییر فرم بدن آنها می‌شود. بسیاری معتقد هستند میزهای تک‌نفره بهتر از میزهای دو نفره و میزهای دو نفره بهتر از میزهایی با پایه‌های بلند است. اندازه صندلی‌ها باید متناسب با متوسط قد دانش‌آموزان هر کلاس طراحی و انتخاب شود. به عبارت دیگر، ارتفاع صندلی‌ها باید طوری باشد که پاهای دانش‌آموزان آویزان نشود و به‌راحتی به زمین برسد. میزها نیز باید شرایط راحتی دانش‌آموزان را فراهم کنند. با یک بررسی دقیق، می‌توان ارتفاع مناسب را تعیین و میزهایی با سطح مناسب برای نوشتن دانش‌آموزان، تهیه کرد. کلاس‌ها باید دارای قفسه‌ها و کمدهای به اندازه برای نگهداری وسایلی مانند نقشه‌ها، نمودارها، تصاویر و کتاب‌های مرجع باشند. برای نگهداری لغت‌نامه‌ها، اطلس‌ها، فرهنگ‌نامه‌ها و دیگر وسایل نیز باید تا حد امکان قفسه در کلاس‌ها قرار بگیرد. از دیگر تجهیزات ضروری هر کلاسی می‌توان به تخته سیاه یا سفید (متناسب با نوع کلاس) اشاره کرد که انواع مختلفی دارد. تخته سیاه باید در فاصله‌ای مناسب نسبت به معلم قرار بگیرد. یک معلم با در نظر داشتن ارتفاع، رنگ و تمیزی تخته، می‌تواند به صورت مؤثر از آن استفاده کند.
۱۱. اتاق آرشیو مدرسه
سوابق مدرسه در بهبود مدیریت و ارتقای عملکرد آن بسیار مؤثر هستند؛ بنابراین هر مدرسه‌ای باید مجموعه‌ای از سوابق خود را که نشان از رشد، پیشرفت و شرایط آن در دوره‌های مختلف و دستاوردهایش دارد، حفظ و ثبت کند. میزان کارایی و موفقیت مدرسه به‌راحتی از روی سوابق آن برآورد می‌شود. این سوابق و موارد ثبت‌شده در تهیه و ارائه گزارش از روند پیشرفت و شایستگی دانش‌آموزان به والدین بسیار مؤثر است. این سوابق همچنین شامل اطلاعاتی مفید برای مقامات آموزش محلی، رؤسای دپارتمان‌ها و علاقه‌مندان به اصلاح روند آموزشی هستند.
سخن پایانی
در این مقاله در مورد ۱۱ بخش مهم و اساسی معماری مدارس صحبت کردیم. هر کدام از این بخش‌ها کارکردی ضروری در مدارس امروزی دارند. برای اینکه بتوانیم مدارس منظمی داشته باشیم، لازم است هر کدام از این بخش‌ها با استانداردهای دقیق خودشان در معماری مدارس، ساخته و پرداخته شوند. به همین جهت آگاهی از این بخش‌ها و ویژگی‌های هر کدام به ما، به عنوان پدر و مادر، کمک می‌کند بتوانیم در بررسی مدارس و انتخاب مدرسه‌ای که محیطی مناسب داشته باشد، هر چه بهتر عمل کنیم.
