نحوه برخورد با دانش آموزان بیش فعال
بیش فعالی چیست؟
اختلال بیش‌فعالی همراه با نقص توجه، یکی از شایع‌ترین اختلالات روان‌پزشکی در کودکان است که به‌اختصار ADHD نامیده می‌شود و حدود ۸ تا ۱۰ درصد کودکان به این اختلال دچار می‌شوند. این بیماری در پسران شایع‌تر از دختران است. دختران مبتلا به این اختلال بیشتر از پسران بی‌توجهی نشان می‌دهند، اما در رابطه با دیگران مشکلات کمتری دارند و همچنین بیشتر از پسران دچار انزوای اجتماعی، اضطراب و افسردگی می‌شوند و کمتر از پسران دارای مشکلات رفتاری هستند. ویژگی‌های اولیه‌ی بیش‌فعالی از سال‌های اولیه‌ی رشد، قبل از سن ۱۲ سالگی شروع شده و خود را نشان می‌دهد. بیشتر والدین قبل از ورود فرزند آنها به مدرسه متوجه وجود این اختلال در فرزند خود نمی‌شوند، اما با ورود به مدرسه و بروز مشکلات جدی در یادگیری دروس و رفتار با دیگران، کم‌کم به این موضوع واقف می‌شوند.
طبق آماری که در هر صد نفر، ۳ الی ۵ دانش آموز ابتدایی از اختلال بیش فعالی و نقص توجه (ADHD ) رنج می‌برند. در نتیجه وجود همچین دانش‌آموزانی سر کلاس درس شما، خیلی هم دور از ذهن نیست. اگر دانش آموز بیش فعالی سر کلاس شما حضور دارد، بهتر است تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید. در غیر این صورت، باز هم با ما همراه باشید. بهتر است نحوه برخورد با دانش آموز بیش فعال را قبل از اینکه با او مواجه شوید بدانید؛ چرا که برخورد معلم با دانش آموز بیش فعال، می‌تواند تا حد زیادی زندگی او را تحت تأثیر قرار دهد (هم تأثیر مثبت و هم تأثیر منفی).
تفاوت دانش آموز بازیگوش با دانش آموز بیش فعال
برخی از معلم‌ها و والدین، روی هر دانش آموزی که بازیگوشی کند و شلوغ کاری انجام دهد، برچسب بیش فعالی می‌زنند. این در صورتی است که شیطنت در دوران کودکی امری کاملاً طبیعی است و کاملاً با بیش فعالی تفاوت دارد. ممکن است شما در مواجه با کودکی متوجه شوید که:
- بیشتر از حد معمول فعالیت و تحرک دارد.
- دائم دچار حواسپرتی است و نمی‌تواند حتی برای مدتی کوتاه به یک کار ثابت مشغول شود.
- بدون فکر و به صورت ناگهانی دست به کاری می‌زند. به عبارتی تکانشی است.
- به سختی می‌تواند تمرکز کند.
- شاید در این موقعیت، بگویید که دانش آموز بیش فعال است. اشتباه نکنید. دانش آموزی ممکن است برخی از این علائم را داشته باشد ولی از اختلال توجه رنج نبرد. زمانی می‌توان گفت او ADHD است که این علائم وضعیت تحصیلی و ارتباط او با دیگران را با مشکل روبرو کند.
نحوه شناسایی دانش آموزان بیش فعال ابتدایی
همان‌طور که گفته شد، یک سری علائم خاص وجود دارد که ممکن است شما را مشکوک به وجود بیش فعالی در دانش آموز نماید. این علائم اگر باعث بروز مشکل در زندگی عادی و تحصیلی کودک کند، نشان دهنده بیش فعالی است.
اگر بخواهیم به صورت دقیق‌تری بررسی کنیم، دانش آموزان بیش فعال معمولاً دارای ویژگی‌های زیر هستند:
- بی دقت هستند و در توجه به جزئیات مشکل دارند. کافی است احساس کند که چیزی خسته کننده است، به راحتی دچار حواس پرتی می‌شوند.
- زود از یک وسیله بازی خسته می‌شوند.
- معمولاً همبازی های کوچک‌تر از خود را برای بازی انتخاب می‌کنند.
- اقدام به ایجاد صداهای آزاردهنده می‌کنند. مثلاً مدام سوت می‌زنند.
- نمی‌توانند به راحتی از کاغذ و قلم برای انجام تکلیف استفاده کنند. ترجیح می‌دهند اعمال ریاضی را با استفاده از انگشت‌های دست انجام دهند.
- در انجام دادن تکالیف نیز دچار بی‌نظمی و کم توجهی‌اند. مثلاً حروف را جابه‌جا می‌نویسند.
- کارها را بدون فکر و تأمل انجام می‌دهند. به همین خاطر زیاد خودشان را به دردسر می‌اندازند. ممکن است، بدون توجه به اینکه آسیب زدن به وسیله‌ای ممکن است خودشان را دچار آسیب کند آن کار را انجام دهند.
- اغلب ناراحت‌اند و کمتر خوش‌حال و شاد هستند.
هر چقدر که موارد بیشتری از این ویژگی‌ها را در او مشاهده کنید، احتمال ADHD قوی‌تر است. با این حال، تشخیص بیش‌فعالی باید فقط توسط متخصصین انجام شود و یک روانشناس و روان‌پزشک کودک وجود این اختلال را در او تایید کنند.
در صورتی که حس کردید این اختلال وجود دارد مسئله را با والدین مطرح کنید. تشخیص اختلال و اقدام برای درمان خیلی از دانش آموزان بیش فعال ابتدایی به واسطه اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی معلم به والدین انجام شده است.
۱۰ راهکار در برخورد با دانش آموز بیش فعال
برخورد با دانش آموز بیش فعال باید به درستی انجام شود. راهکارهای زیادی وجود دارد. راهکارهای زیر بخشی از راهکارهای مناسب برای برخورد با دانش آموز بیش فعال است:
- محدوده بزرگ‌تری برای نشستن او اختصاص دهید تا بتواند آزادانه حرکت داشته باشد و از لوازم و وسایلش استفاده کند. مثلاً اگر هر نفر نصف نیمکت جا دارد، برای او یک نیمکت کامل در نظر بگیرید.
- گاهی ممکن است در برخورد با دانش آموز بیش فعال کلافه شوید. در این مواقع کوچک‌ترین ضعفی از خود نشان ندهید. بدون اینکه به صورت لفظی یا فیزیکی پرخاشگری کنید و سر او داد بزنید خود را آرام کنید. در اسرع وقت از مشاور مدرسه کمک بخواهید.
- در تایم کلاس، مسئولیت‌هایی که نیاز به تحرک بدنی دارند را برعهده او بگذارید. مثلاً، توزیع کردن برگه‌ها، رفتن به دفتر مدرسه و کارهایی از این قبیل که به او اجازه انجام فعالیت بدنی حین زمان کلاس را به او می‌دهد.
- تکالیف او را در دفترش یادداشت کنید. چون ممکن است آنها را فراموش کند یا نداند که باید با چه ترتیب و چه نظمی آنها را انجام دهد.
- صدای موسیقی کلاسیک بدون کلام و صدای طبیعت می‌تواند به او در داشتن تمرکز کمک کند. اگر امکان دارد از این موسیقی‌ها هنگام انجام تمرین‌ها استفاده کنید.
- زمانی که کاری انجام می‌دهد یا از پس انجام تمرینات خود برمی‌آید از او تشکر کنید و در او احساس مسئولیت و وظیفه شناسی را تقویت کنید.
- این کودکان معمولاً کارها را نیمه تمام باقی می‌گذارند و شاید باید آنها را تشویق کنید تا یک فعالیت را تا آخر انجام دهد. استفاده از زور و جبر کارگشا نیست. بهترین کار این است که وقتی کاری را تمام کرد، او را تشویق کنید. اگر حس می‌کنید این تشویق در کلاس، وقتی که سایر دانش آموزان برای به اتمام رساندن کاری نیاز به تشویق و تمجید ندارند ایجاد تفاوت می‌کند، در خلوت اقدام به انجام آن کنید.
- به صورت اختصاصی برای او وقت بگذارید. هر چند این زمان اندک باشد. با او درباره نقاط قوتش صحبت کنید و او را از رضایتمندی خود مطلع کنید.
- در طول کلاس، چند مرتبه از بچه‌ها بخواهید که از جای خود بلند شوند و حرکات ورزشی از قبیل درجا زدن، فعالیت‌های کششی یا … انجام دهند. برای دو الی سه دقیقه کافی است. این کار می‌تواند با هیجان و سروصدا همراه باشد و فرایندی تشویقی در نظر گرفته شود . به عنوان مثال، بعد از انجام دادن تمرینات، پاسخ دادن به سوالات و … به این صورت، انرژی دانش آموز بیش فعال بدون اینکه با سایرین احساس تفاوت کند تخلیه خواهد شد.
- او را در نزدیکی خود بنشانید. به این صورت می‌توانید بیشتر به او تسلط داشته باشید و وقت حواس پرتی ذهن او را دوباره به سمت موضوع درس کلاس بکشانید.
ویژگی های کودکان و دانش آموزان بیش فعال
به طور کلی بیش فعالی یا ADHD در کودکی و نوجوانی تشخیص داده می شود. بیش فعالی می تواند زندگی افراد را مختل کرده و مشکلات زیادی را در تحصیل، برقراری ارتباط اجتماعی، کار و … برای افراد ایجاد کند. علائم و نشانه های بیش فعالی در کودکان با بزرگسالان متفاوت هستند. در این قسمت علائمی که نشان می دهد یک دانش آموز، بیش فعال و کم توجه بوده را برای شما عزیزان نگارش کرده ایم. مهم ترین و رایج ترین ویژگی های دانش آموزان بیش فعال عبارتند از:
- مشکل تمرکز کردن برروی فعالیت ها و به راحتی پرت شدن حواس دانش آموز
- توجه کم هنگام انجام دادن تکالیف مدرسه یا بازی با دوستان
- نیاز مداوم به حرکت یا دویدن مکرر در اطراف و دوری از یکجا نشینی
- درگیر فعالیت های با صدای بلند می شوند.
- زیاده روی در صحبت کردن و قطع حرف دیگران
- مشکل در توجه و سازماندهی
- اشتباهات مکرر در حین انجام کار
- داشتن مشکل در تمام کردن کارها به صورت صحیح، به خصوص تکالیف مدرسه
- افزایش ناامیدی و حساسیت عاطفی
- دانش آموز کم توجه
سخنی از مشاوران افرادخت درباره آموزش به کودکان بیش فعال در مدرسه
آموزش کودکان بیش فعال و کم توجه می تواند یکی از چالش برانگیزترین مشکلات در مدارس باشد. دانش آموزان بیش فعال به راحتی حواسشان پرت می شود. حتی هنگام صحبت کردن دیگر همکلاسی ها یا مشاهده رفتارهای بی قراری دانش آموزان دیگر، می تواند حواس آنها را پرت کند. در این صورت رفتار بیش فعالی آنها تقویت می شود. سعی کنید این دانش آموزان را از دانش آموزان پر سر و صدا و پر انرژی دور نگه دارید.همچنین به یاد داشته باشید که تحرک و رفتارهای تکانشی کودکان بیش فعال از کنترل آنها خارج است. پس هرگز آنها را تحقیر یا سرزنش نکنید. در عوض، سعی کنید به آنها کمک کنید تا انرژی اضافی خود را از بین ببرند و بتوانند آرامش و تمرکز خود را بدست آورند. اگر همچنان با مشکلات آموزش کودکان بیش فعال دست و پنجه نرم می کنید و نمی دانید چگونه مشکلات خود را حل کنید، بهتر است از یک مشاوره کودک در این زمینه راهنمایی بگیرید.
آنچه معلمان می توانند برای کمک به کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی انجام دهند
سوال: چگونه می توان به بچه ای که آرام نمی گیرد و گوش نمی دهد یاد داد؟
پاسخ: با حوصله، خلاقیت و ثبات فراوان. به عنوان یک معلم، نقش شما ارزیابی نیازها و نقاط قوت فردی هر کودک است. سپس می‌توانید تدابیری ایجاد کنید که به تمرکز دانش‌آموزان بیش‌فعال کمک می‌کند.
برنامه های موفق برای کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی ترکیبی از این سه مؤلفه است:
- یادگیری آسان: چه کاری می توانید انجام دهید تا یادگیری برای دانش آموزان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی آسان تر شود.
- دستورالعمل: روش هایی که در تدریس استفاده می کنید.
- مداخله: چگونه مانع رفتارهایی می‌شوید که تمرکز را مختل می کند یا حواس دیگر دانش آموزان را پرت می کند.
اما مؤثرترین ابزار شما برای کمک به دانش آموز مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی، نگرش مثبت است. با گفتن «بیا با هم راه‌هایی پیدا کنیم که به تو کمک کند»، دانش‌آموز را شریک کنید.
به دانش آموز اطمینان دهید که به دنبال رفتار خوب و کار با کیفیت هستید و وقتی آن را دیدید، آن را با تحسین فوری و صمیمانه تقویت کنید. در نهایت، به دنبال راه هایی برای ایجاد انگیزه در دانش آموز مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی با ارائه رفتار مناسب آن ها را تشویق کنید.
برخورد با رفتار مخرب کلاس
در برخورد با دانش‌آموزی که اختلال کمبود توجه و بیش فعالی دارد برای جلوگیری از رفتاری که وقت دانش‌آموزان دیگر را از بین می‌برد، چند علامت هشدار قرار دهید که می تواند شامل علامت دست، فشار نامحسوس شانه یا یادداشت روی میز دانش آموز باشد.
اگر باید در مورد رفتار دانش آموز صحبت کنید، این کار را در خلوت انجام دهید و سعی کنید رفتارهای نامناسب خفیف را در صورتی که غیرعمدی است و باعث حواس پرتی دانش آموزان دیگر یا اختلال در درس نمی شود، نادیده بگیرید.
شروع درس با دانش آموزان بیش فعال
شروع درس را با یک نشانه شنیداری، مانند تایمر تخم مرغ، زنگ گاو یا بوق، هماهنگ کنید. (می توانید از نشانه های بعدی برای نشان دادن مدت زمان باقی مانده از درس استفاده کنید.)
شروع درس با دانش آموزان بیش فعال
- با هر دانش آموز مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی ارتباط چشمی برقرار کنید.
- فعالیت درسی را روی تخته فهرست کنید.
- در شروع درس، به دانش آموزان بگویید که قرار است چه چیزی یاد بگیرند و چه انتظاراتی دارید. به دانش آموزان بگویید دقیقا به چه موادی نیاز دارند.
برگزاری درس
- دستورالعمل ها را ساده و ساختارمند نگه دارید. از وسایل، نمودارها و سایر وسایل کمکی بصری استفاده کنید.
- با استفاده از انواع مختلف فعالیت‌ها سرعت کلاس را تند یا کند کنید. بسیاری از دانش آموزان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی در بازی های رقابتی یا سایر فعالیت هایی که سریع و شدید هستند به خوبی عمل می کنند.
- برای دانش آموزی که دارای اختلال کمبود توجه و بیش فعالی است، یک علامت مخفی تنظیم کنید، مانند لمس شانه یا گذاشتن یادداشت روی میز دانش آموز، تا به دانش آموز یادآوری شود که کارش را ادامه دهد.
- به دانش آموز مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی اجازه استراحت های مکرر بدهید و به او اجازه دهید از توپ بازی ضد استرس استفاده کند.
- سعی کنید از دانش آموز مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی نخواهید که در مقابل دیگران کاری را انجام دهد یا به سؤالی که ممکن است خیلی دشوار باشد پاسخ دهد.
پایان دادن به درس
- نکات کلیدی را خلاصه کنید.
- اگر تکلیفی می‌دهید، از سه دانش‌آموز مختلف بخواهید آن را تکرار کنند، سپس از کلاس بخواهید آن را به صورت هماهنگ بگویند و سپس آن را روی تخته بنویسید.
- در مورد اینکه چه چیزی را باید خانه ببرند و چه تکالیفی را انجام دهند به صورت مشخص و روشن حرف بزنید.
سایر مقالات افرادخت
