تئوری انتخاب – راهکارهایی برای والدین در راستای تربیت فرزند

تیم روانشاسی و فرهنگی و آموزشی افرادخت در این مقاله قصد دارد تا تئوری انتخاب- راهکارهایی برای والدین در راستای کمک به فرزند را بررسی نماید. یکی از تعاریف تئوری انتخاب بدین معناست که تمام اتفاقاتی در زندگی ما رخ می دهد به خود ما مرتبط است. در واقع هر چیزی را ما انتخاب میکنیم و نتیجه ی آن را نیز دریافت میکنیم. هر انتخابی به یک عملکرد نیاز دارد. هر عملکرد بهایی دارد و هر انتخابی عواقب خود را به همراه دارد. زمانی که ما انتخابی را انجام می دهیم باید این فاکتور ها را در نظر بگیریم. زمانی که ما مسئولیت پذیری را به کودک آموزش دهیم قطعا می تواند انتخاب های بهتری را برای زندگی اش داشته باشد. او باید بداند که مسئولیت این انتخاب از ۰ تا ۱۰۰ بر عهده ی او است. همچنین باید بداند که این انتخاب می تواند زندگی اطرافیان او را نیز مورد تغییر قرار دهد و باید آن ها را نیز قبل از تصمیم گیری بسنجد.

تئوری انتخاب با تئوری محرک-پاسخ متفاوت است. در تئوری محرک-پاسخ، شایع‌ترین و پرطرفدارترین رویکرد روان شناختی در آمریکا، اعتقاد بر این است که هر گاه به رفتاری پاداش بدهیم تناوب و تداوم آن را زیاد خواهیم کرد. تنبیه راهی برای جلوگیری از رفتار منفی است.

اگرچه بسیاری از تکنیکهای روانشناسی بر این اعتقاد هستند که روش های تشویقی تنبیهی اثر کوتاه مدتی داشته و در نتیجه افراد پرخاشگر و نافرمانی به بار خواهد آورد. همچنین مربیان و والدین مجبور به بالا بردن مقدار تشویق و تنبیه برای نتیجه گیری بیشتر خواهند شد.

ولی آیا تشویق و تنبیه به کودکان حس مسئولیت می‌آموزد؟ آیا تنبیه بی اثر است؟ آیا باید به کودکان اجازه داد هرکاری می‌خواهند بکنند؟

البته که نه! ادب و انضباط هم موثر و هم امری اساسی است. مثال زیر تفاوت انضباط و تنبیه را آشکار می‌کند.

تئوری انتخاب و راهکار های تربیت فرزند توسط والدین، محروم کردن

((محروم کردن)) یک راهبرد تنبیهی رایج است که غالبا در برخورد با کودکان و نونهالان به کار گرفته می‌شود. مثلا محروم کردن کودک از انجام کاری، ولی به محض اینکه مدت زمان تعریف شده تمام شود، کودک به جمع برگشته، بدون اینکه کودک عاقل‌تر و متین‌تر شده باشد. چه بسا که عصبانی‌تر شده و اعتماد به نفس او نیز خدشه دار شده باشد.

جایگزین محروم سازی، ایجاد یک مرکز برنامه ریزی است. دراینجا کودک از گروه جدا شده، ولی تنبیه نمی‌شود. در مرکز برنامه ریزی، کودک برای بازگشت دوباره به گروه باید طرح خود را برای رفتارهای مسئولانه و قابل قبول شرح دهد.

در اینجا هیچ تلاشی برای اینکه به کودک بفهمانیم کی رئیس است انحام نمی‌شود و والد/مربی نقش مراقب را دارد.

نحوه ی برخورد والدین با کودک در صورت ارتکاب اشتباه با تئوری انتخاب

مولف کتاب می‌نویسد:‌ دختر کوچکم دو ساله بود و من و همسرم تصمیم گرفتیم به جای تنبیه کردنش،‌ مسئولیت پذیری را به او بیاموزیم. اگر تلاش‌های ما برای مهار کردن رفتار ناهنجارش موفق نبود، به او می‌گفتیم به اتاقش برود و تا زمانی که رفتاری مسئولانه‌تر در پیش نگرفته، همان جا بماند.

ما با تذکر دادن این نکته که هر زمان تصمیم بگیرد رفتار بهتر و مسئولانه‌تری داشته باشد، مجاز است به بقیه‌ی اعضای خانواده بپیوندد، در واقع به او اجازه می‌دادیم که سرگرمی، نشاط و عزت نفس خود را حفظ کند. معمولا او مدتی در اتاق بازی می‌کرد تا به این نتیجه می‌رسید که پیوستن به دیگر اعضای خانواده برایش بهتر و رضایت بخش تر است.

این زمان بود که باز می گشت و می‌گفت:‌‌ «من یک طرح دارم.» وقتی می‌پرسیدیم:‌ «طرحت چیست؟» پاسخ می‌داد: «می‌خواهم بیام پایین.» این طرح برای بچه‌ی دو ساله کافی است و هرچه بزرگ‌تر باشند می توانند طرح‌های مشخص‌تری برای رفتارشان پیشنهاد کنند.

تئوری انتخاب و مدرسه

تئوری انتخاب به کودکان ما می‌آموزد که هر اتفاقی برای آن ها می افتد، نتیجه‌ی انتخاب خود آن‌هاست. در حالی که تئوری محرک-پاسخ (تنبیهی-تشویقی)، انکار مسئولیت های فردی را آموزش می دهد.  وقتی از کودکی به من یاد دهند که رفتارهایم با تنبیه یا تشویق‌های معلمان و و الدینم کنترل می‌شود، ناخودآگاه به این باور می‌رسیم که مشکلات زندگی روزمره نیز هیچکدام تقصیر خودمان نیست.

مثلا، معلمان مدرسه نمی دانند چطور درس بدهند و یا چقدر خوب می‌شد اگر دیگران بیشتر به حرف‌هاای من توجه می‌کردند.

معمولا برای اکثر افراد، فرزندان والدین به طور دائمی در دنیای مطلوب شان قرار دارند و به سادگی نمی توان فرزند یا والدین را از دنیای مطلوب خود خارج کرد.

به همین دلیل است که گاهی حتی اگر فرزندان یا والدین مان با ما بد رفتاری کرده  باشند بازهم نمی توانیم آنها را از دنیای مطلوبمان خارج کنیم . چون تجربیات مثبت اولیه زیادی با آنها داشتیم که باعث می شود از همان ابتدا در دنیای مطلوبمان قرارشان بدهیم.

نکات بسیار مهم کتاب تئوری انتخاب درباره تربیت فرزندان

همه ما خیر و صالح فرزندانمان را می خواهی اما گاهی رفتارهایی که ما انجام می دهیم نه تنها ما را به هدف مان نمی رساند بلکه رابطه ما را با فرزندانمان خراب می کند .

معمولا روش تربیتی مرسوم استفاده از تنبیه و تشویق برای کنتر فرزندان و مبجور کردن آنها به انجام کارهایی است که والدین صالح می دانند فرزندشان انجام دهند

اما معمولا بچه ها به خصوص نوجوانان برای به دست آوردن آزادی شخصی  بیشتر در برابر تلاش های والدین خود برای کنترل بیشتر آنها مقاومت می کنند و  همین مساله باعث خراب شدن رابطه والد فرزندی می شود.

معمولا والدین از ما می پرسند بر اساس تئوری انتخاب باید از مسئولیت والدین بودن خودم دست بکشم و اجازه بدهم هر کاری فرزندم می خواهد انجام دهد البته که هدف تئوری انتخاب رها کردن فرزندان نیست. تئوری انتخاب  می گوید وقتی با کودکان سر و کار داریم از محدودیت های خودمان در برابر  فرزندانمان آگاه باشیم و در محدوده کنترل خودمان حداکثر تلاشمان را بکنیم  ) این همان مفهوم حوزه نفوذی است که در کتاب ((۷ عادت مردمان موثر)) ذکرشده است (و هر چه پایمان را از این محدوده بیشتر بیرون بگذاریم با مشکالت  بیشتری روبروی می شویم .

نکته اساسی در تربیت فرزند این است که بدانیم ما مالک فرزندانمان یا طراح  آینده آنها نیستیم.

خواهید فرزندتان در طول دوره رشدش شاد، موفق و با شما نزدیک و  صمیمی باشد، پس کاری نکنید که فاصله بین شما و او زیاد شود. برای افرادی که تاکید زیادی به کنترل دیگران به خصوص فرزندانشان دارند پذیرش روش تربیت فرزند بر اساس اصول تئوری انتخاب سخت است. تئوری انتخاب می گوید به جای کنترل کردن فرزندتان به او اجازه دهید انتخاب کند و تبعات انتخاب هایش را خودش بپذیرد.

جالب است بدانید رابطه پدربزرگ و مادربزرگ ها با نوهایشان بر اساس اصل تئوری انتخاب است 

تنها هدف ما درباره فرزندمان این است که آینده او را آن طور که خودمان دوست داریم شکل بدهیم و به هدف هایی که ما می خواهیم برسد.

 اما نکته  مهم تری که باید مد نظر داشته باشیم این است که آیا فرزند ما در بزرگسالی دوست دارد با ما در اتباط باشد؟ آیا دوست دارد وقتش را با ما سپری  کند؟ آیا سخت گیری ها و روش های کنترلی ما در گذشته باعث نمی شود  در آینده از ما فاصله بگیرد.

فراموش نکنید تا حدی ما می توانی فرزندان مان را به سوی قله های موفقیت هل بدهیم ما فقط می توانیم به آنها کمک و حمایت شان کنیم اما در نهایت آنچه آنها در آینده می شوند در کنترل ما نیست.

بسیاری از والدین معتقدند ما می دانیم چه چیزی برای فرزندمان خوب است، پس ما باید به او بگوییم چه کاری بکند و چه کاری نکند.

 شعار اساسی تئوری انتخاب در تربیت فرزند عشق و محبت بسیار و تنبیه نکردن است.

سعی کنید به جای استفاده از باید در ارتباط با فرزندتان بیشتر به او توصیه و حق انتخاب بدهید.

به جای غرق شدن در آینده فرزندتان تلاش کنید نزدیکی و صمیمت خودتان را با او حفظ کنید و افزایش دهید.

 به فرزندتان بیاموزید که بسیاری از اشتباهات او جبران شدنی است.

به او نشان دهید، که همیشه آماده کمک کردن به او هستید اما کارها و وظاییف او را به جایش انجام نمی دهید.

فرزندتان باید بداند هیچ چیزی و هیچ کاری از طرف او باعث نمی شود شما او را رد کنید یا او را دوست نداشته باشید.

به جای تنبیه کردن فرزندتان به او بیاموزید مسئولیت انتخاب هایش را به عهده بگیرد.

فرزند شما باید از اشتباهش درس بگیرد و تبعات انتخابش را بپذیرد (مثال اگر اتاقش نامرتب است و فردا صبح نتوان، کتابش را پیدا کند مسئولیت آن را باید خودش بپذیرد).

والدین معتقد به تئوری انتخاب به جای تنبیه، به فرزندشان کمک می کنند که از اشتباهاتش درس بگیرد و به او کمک می کنند که بتواند انتخاب بهتری داشته باشد نه اینکه او را مبجور به انتخاب دیگری کنند.

فراموش نکنید رشد کردن نیاز به سعی و خطا دارد پس اگر اجازه ندهید فرزندتان خودش انتخاب کند و مسئولیت انتخاب هایش را بپذیرد هیچ گاه نمی تواند فرد مستقلی شود.

نوجوانان هم به اندازه کودکان نیاز به عشق و محبت دارند مساله ای که به خاطر تغییرات دوران نوجوانی بسیاری از والدین آن را فراموش می کنند.

با برقراری ارتباط بیشتر، تفریح و همکاری با فرزند نوجوان تان تا می توانید در حساب بانک عاطفی او پس انداز کنید) مفهوم بانک عاطفی را از کتاب ۷ عادت مردمان موثر حتما مطالعه بفرمایید. (این حساب عاطفی بعدها در زمان بروز مشکالت و بحران ها به کمک شما می آید.

حساب عاطفی در ترجمه دیگر به نام بانک نوازشی نیز معروف است.

بانک نوازشی چیست

بانک نوازشی و یا حساب عاطفی یک استعاره است از بخشی از ذهن ما که توانایی ثبت حس خوب را دارد و در نهایت باعث تولید هورمون های شادی و عشق در ما می شود. این بانک نوازشی و یا حساب عاطفی به این شکل می باشد که طبق طبیعت انسان نیاز به پر شدن دارد. این بانک از طریق توجه و نوازش ها پر می شود.