در فرهنگ عامه، “اثر موزارت” به ادعایی اشاره دارد که گوش دادن به موسیقی موزارت می‌تواند هوش عمومی یا آی‌کیو شما را افزایش دهد. در جامعه علمی، این اصطلاح به چیزی خاص‌تر اشاره دارد: ادعایی مبنی بر اینکه افراد پس از گوش دادن به قطعات کوتاه موسیقی موزارت، از بهبود کوتاه مدت (۱۰-۱۵ دقیقه‌ای) در استدلال بصری-فضایی لذت می‌برند. این اصطلاح همچنین برای توصیف مزایای ظاهری سلامتی گوش دادن به موسیقی – از جمله مزایا برای افرادی که از اضطراب، فشار خون بالا و صرع رنج می‌برند – استفاده شده است.
بررسی صحت اثر موزارت
ادعاهای مربوط به موسیقی موزارت، صنعت کوچکی از محصولات “کودک هوشمند” و اسباب‌بازی‌های رشدی را تقویت کرده است. در سال ۱۹۹۸، فرماندار جورجیا، زل میلر، آنقدر مشتاق بود که برنامه‌ای را برای توزیع سی‌دی‌های موسیقی کلاسیک به هر نوزاد در ایالت خود راه‌اندازی کرد (هولدن ۱۹۹۸). اما شواهد به ما چه می‌گویند؟ آیا گوش دادن به آثار موزارت شما را باهوش‌تر می‌کند؟
در رابطه با معنای رایج “اثر موزارت”، پاسخ خیر است. هیچ تحقیقی هرگز نشان نداده است که صرفاً گوش دادن به موسیقی موزارت می‌تواند تأثیر ماندگاری بر هوش عمومی یا آی‌کیو داشته باشد. برعکس، زمانی که مطالعات بررسی شده توسط همتایان گزارش داده‌اند که چنین اثری وجود دارد، محدود به حوزه مهارت‌های استدلال فضایی بوده است و افزایش شناختی بسیار کوتاه مدت بوده است.
این مورد در مورد اولین آزمایشی که توسط روانشناس فرانسیس راوشر (۱۹۹۳) انجام شد، صادق بود و از آن زمان تاکنون این روند ادامه داشته است. معمولاً از داوطلبان مطالعه خواسته می‌شود که حدود ۱۰ دقیقه به موسیقی گوش دهند و سپس، بلافاصله بعد از آن، بهبود در استدلال بصری-فضایی را برای حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه تجربه می‌کنند (راوشر و همکاران ۱۹۹۳؛ هتلند ۲۰۰۰؛ پیچینگ و همکاران ۲۰۱۰).
آیا این بدان معناست که شواهدی وجود دارد که از وجود یک اثر محدودتر موزارت – مرتبط با یک تقویت موقتی در استدلال بصری-فضایی – حمایت می‌کند؟
بله و نه.
از جنبه “بله”، اکثر مطالعات به سمت نوعی اثر اشاره می‌کنند. نه هر آزمایشگاهی توانسته است آن را تکرار کند. و قدرت اثر – اگر وجود داشته باشد – احتمالاً بسیار کوچک است. اما به نظر می‌رسد چیزی وجود دارد (پیچینگ و همکاران ۲۰۱۰).
از جنبه “نه”، این واقعاً یک اثر موزارت نیست، زیرا ممکن است انواع دیگر موسیقی – از جمله موسیقی راک – نتایج مشابهی را تولید کنند.
در واقع، ممکن است این اثر حتی مستقیماً مربوط به موسیقی نباشد. در عوض، این پدیده ممکن است توسط احساسات ما – بهبود در روحیه و سطح توجه که موسیقی می‌تواند ایجاد کند – ایجاد شود. برخی از قطعات موسیقی می‌توانند احساس شادی و انرژی بیشتری به ما بدهند و این ممکن است به ما تقویت موقتی در توانایی تمرکزمان بدهد. ما هوشیارتر و درگیرتر می‌شویم، بنابراین در انجام وظایف بصری-فضایی بهتر عمل می‌کنیم.
حمایت از این تفسیر از یک مطالعه بیش از ۸۰۰۰ کودک مدرسه‌ای که در بریتانیا زندگی می‌کنند، می‌آید (شیلنبرگ و هالام ۲۰۰۵). سال ۱۹۹۶ بود، زمانی که گروه راک، بلور، در بین جوانان بریتانیایی بسیار محبوب بود. بنابراین محققان به طور تصادفی برخی از بچه‌ها را برای گوش دادن به موزارت و برخی دیگر را برای گوش دادن به بلور انتخاب کردند.
پس از ۱۰ دقیقه جلسات گوش دادن، دانش‌آموزان یک آزمون کوتاه توانایی بصری-فضایی را انجام دادند و عملکرد آنها به انتساب گروه بستگی داشت: کودکانی که به تازگی به بلور گوش داده بودند، بهتر از کودکانی که به تازگی به موزارت گوش داده بودند، عمل کردند.
بنابراین به نظر می‌رسد اثر به نوع موسیقی مورد علاقه بچه‌ها بستگی دارد، نه به گوش دادن به موسیقی موزارت به طور خاص.
بنابراین می‌توانیم استدلال کنیم که اثر موزارت توسط شواهد پشتیبانی نمی‌شود. یا حداقل، نام بدی برای آن انتخاب شده است. بهتر است آن را “اثر موسیقی لذت‌بخش و انرژی‌زا” نامگذاری کرد. اما اگر نیازی به موسیقی برای القای این تقویت‌های کوتاه مدت در توانایی بصری-فضایی نداشته باشید چه؟ یک آزمایشی را در نظر بگیرید که موسیقی موزارت را با نثر نویسنده پرفروش مقایسه می‌کند.
در یک مطالعه بر روی ۲۸ دانشجوی دانشگاهی، محققان دو شرایط را آزمایش کردند:
گوش دادن به موزارت، و گوش دادن به یک داستان کوتاه توسط استیون کینگ. آزمایش از یک طرح درون‌موضوعی استفاده کرد، به این معنی که هر شرکت‌کننده هر دو شرایط را (در روزهای مختلف) تجربه کرد. و آنچه محققان دریافتند این بود که افراد پس از هر تجربه‌ای که ترجیح می‌دادند – گوش دادن به موزارت یا گوش دادن به داستان کوتاه – بهتر عمل می‌کردند (نانتایس و شیلنبرگ ۱۹۹۹).
این یک مطالعه کوچک بود و نیاز به تکرار دارد. اما با فرض اینکه برخی افراد واقعاً از استیون کینگ (و نه از موزارت) تقویت می‌شوند، باید اثر خود را دوباره نامگذاری کنیم. به جای “اثر موزارت” یا “اثر موسیقی لذت‌بخش و انرژی‌زا”، یک برچسب دقیق‌تر ممکن است “اثر تجربه لذت‌بخش و انرژی‌زا” باشد.
در مورد نوزادان چطور؟ آیا اثر موزارت روی نوزادان کار می‌کند؟ جالب است که مردم اغلب اثر موزارت را با نوزادان مرتبط می‌کنند، زیرا (تا جایی که من می‌دانم) هیچ کس تا به حال شواهد قانع‌کننده‌ای ارائه نکرده است که موسیقی موزارت مزایای شناختی برای نوزادان انسان ارائه دهد.
بدیهی است که نوزادان به موسیقی پاسخ می‌دهند. مطالعات تأیید می‌کنند که وقتی به آنها می‌خوانیم توجه آنها را جلب می‌کنیم و آواز خواندن به نوزاد (مانند صحبت کردن به نوزاد) ممکن است به نوزادان کمک کند تا به ریتم‌ها و صداهای زبان اشاره کنند (نگوئن و همکاران ۲۰۲۳). علاوه بر این، نوزادان با صدای لالایی آرام می‌شوند (بینبریج و همکاران ۲۰۲۱). هیچ تعجبی وجود ندارد!
اما این ایده که موسیقی موزارت به طور خاص می‌تواند عملکرد فکری یک نوزاد را افزایش دهد؟ نزدیک‌ترین چیزی که در حمایت از آن پیدا کرده‌ام مطالعات آزمایشی روی جوندگانی است که بهبودهای شناختی را در افرادی گزارش می‌کنند که در دوران نوزادی موزارت سوناتا K.448 را برای آنها پخش می‌کردند. در مقایسه با گروه‌های کنترل که به موسیقی جایگزین (مانند قطعات فیلیپ گلس یا بتهوون) گوش می‌دادند، جوندگانی که در معرض موزارت قرار گرفتند، مهارت‌های برتری در پیمایش یک مارپیچ نشان دادند (راوشر و همکاران ۱۹۹۸؛ آون و همکاران ۲۰۰۵).
بنابراین شواهد برای اثر موزارت در نوزادان انسان کم است. با این حال، این بدان معنا نیست که موسیقی برای رشد شناختی بی‌اهمیت است. همانطور که در بالا ذکر شد، نوزادان ممکن است هنگام آواز خواندن به آنها چیزی درباره زبان یاد بگیرند و نشانه‌های جالبی وجود دارد که نوزادان از مشارکت در بازی‌های موسیقیایی شاد، ریتمیک و موسیقیایی بهره‌مند می‌شوند. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد آن، مقاله من را بخوانید، “آیا آموزش موسیقی می‌تواند به نوزادان کمک کند تا زبان یاد بگیرند؟”
آیا اثرات قبل از تولد وجود دارد؟ آیا نوزادان می‌توانند در رحم موسیقی را بشنوند؟ همانطور که در جای دیگری توضیح می‌دهم، تعدادی از مطالعات نشان می‌دهند که نوزادان واقعاً “مخفیانه” گوش می‌دهند زمانی که مادران باردارشان آواز می‌خوانند یا به موسیقی گوش می‌دهند. هنگامی که محققان نوزادان را اندکی پس از تولد آزمایش کرده‌اند، نوزادان حتی نشانه‌هایی از تشخیص ملودی‌هایی که در دوران بارداری با آنها مواجه شده بودند، نشان داده‌اند.
آیا این تحقیق به ما می‌گوید که قرار گرفتن در معرض موسیقی قبل از تولد برای رشد نوزاد مفید است؟ هیچ مدرک قانع‌کننده‌ای برای این ایده وجود ندارد. تا الان نه.
اما موسیقی درمانی در دوران بارداری ممکن است استرس مادران را کاهش دهد (مووالد و همکاران ۲۰۲۳). همچنین به نظر می‌رسد که پخش موسیقی در حین زایمان به زنان در مقابله با اضطراب و درد کمک می‌کند.
