۷ سبک فرزندپروری برای والدین و انتخاب سبک مناسب
روش فرزندپروری پدر و تحت تأثیر شرایط مختلفی قرار دارد. روشی که از پدر و مادر خودمان یا دیگر والدین دیده‌ایم، سابقه فرهنگی و همچنین تفکری که نسبت به نوع ارتباط با کودک داریم، همه و همه در شکل‌گیری سبک فرزندپروری ما نقش مهمی دارند.
سبک‌های فرزندپروری مختلفی وجود دارد. بعضی از شیوه‌های فرزندپروری که به طور گسترده‌ای شناخته شده‌اند، عبارتند از:
- سبک فرزندپروری مقتدرانه یا قاطع
- سبک فرزندپروری مستبدانه
- سبک فرزندپروری دلبسته‌پرور
- سبک فرزندپروری سهل‌گیرانه
- سبک فرزندپروری آزاد
- سبک فرزندپروری هلیکوپری
- سبک فرزندپروری بی‌اعتنا
اگر نوزاد تازه متولد شده‌ای در خانه دارید یا قرار است یکی به تازگی وارد جمع خانواده‌تان شود و می‌خواهید بدانید کدام شیوه فرزندپروری برای شما مناسب است، یا فرزند بزرگتری دارید و نمی‌دانید که آیا روش‌های فعلی شما احتیاج به بازنگری دارند یا خیر، این مطلب می‌تواند به شما کمک کند با انواع مختلف فرزندپروری آشنا شوید. در ضمن این نکته را به یاد داشته باشید که هیچ کدام از این روش‌ها، «درست» یا «غلط» نیستند و سبک فرزندپروری شما احتمالاً ترکیبی از چند سبک فرزندپروری مختلف است. در آن روزهای سختی که همه چیز را زیر سوال می‌برید، به خودتان یادآوری کنید که پدر و مادر بودن سخت است، بچه‌های بی‌عیب و نقص وجود ندارند و شما در زمینه پرورش کوچولوی خودتان، کار شگفت‌انگیزی انجام می‌دهید.
در ضمن این نکته را به یاد داشته باشید که هیچ کدام از این روش‌ها، «درست» یا «غلط» نیستند و سبک فرزندپروری شما احتمالاً ترکیبی از چند سبک فرزندپروری مختلف است. در آن روزهای سختی که همه چیز را زیر سوال می‌برید، به خودتان یادآوری کنید که پدر و مادر بودن سخت است، بچه‌های بی‌عیب و نقص وجود ندارند و شما در زمینه پرورش کوچولوی خودتان، کار شگفت‌انگیزی انجام می‌دهید.
سبک فرزندپروری مقتدرانه
بسیاری از متخصصان رشد کودک، این سبک را معقول‌ترین و مؤثرترین سبک فرزندپروری می‌دانند.
ویژگی‌های سبک فرزندپروری مقتدرانه
- قوانین و حد و مرزهای مشخص و سازگار تعیین می‌کنید.
- به طور سخاوتمندانه‌ای بازخورد مثبت می‌دهید.
- به نظرات فرزند یا فرزندان خود گوش می‌دهید.
- از فرزندان خود انتظارات منطقی دارید.
مثال‌هایی از سبک فرزندپروری مقتدرانه
- پسر ۱۶ ساله‌تان معتقد است ساعت ۱۰ شب برای قانون منع رفت و آمد در آخر هفته‌ها خیلی زود است، بنابراین شما و فرزندتان بر سر موردی که به نظر هر دوی شما عادلانه باشد توافق می‌کنید.
- فرزند دانش‌آموزتان با نمره‌ای متوسط در آزمونی که می‌دانید برای آن حسابی درس خوانده است، به خانه می‌آید. شما به جای عصبانی شدن، فرزندتان را به خاطر کار درستش – به‌طور جدی درس خواندن – تحسین می‌کنید و او را تشویق می‌کنید که با معلمش صحبت کند و ببینند چطور می‌توانند برای آزمون بعدی، بهتر عمل کنند.
سبک فرزندپروری مستبدانه
برای والدین مستبد، پیروزی در هیچ مسابقه‌‌‌ای برای کسب محبوبیت، اهمیت ندارد که البته این چیز خوبی محسوب می‌شود؛ زیرا زمانی که بحث انتخاب‌های درست مطرح می‌شود، محبوبیت و مقبولیت کم‌ترین میزان اهمیت را دارد. به احتمال زیاد این گفته قدیمی را شنیده‌اید که «آنچه درست است همیشه محبوب نیست و آنچه محبوب است، همیشه درست نیست.» والدینی که سبک فرزندپروری مستبدانه دارند، تمام حواس خود را بر حفظ سربازان – ببخشید یعنی بچهها! – متمرکز می‌کنند تا آنها بتوانند بهترینِ خودشان باشند
ویژگی‌های سبک فرزندپروری مستبدانه
- انتظارات بالایی از فرزندان خود دارید و توقع دارید که فرزندانتان همیشه، در همه حال و به تنهایی این انتظارات را برآورده کنند.
- قوانین سختگیرانه‌ای وضع می‌کنید و از فرزندان خود انتظار دارید که آنها را رعایت کنند.
- نسبت به ارتباطاتِ باز بین والدین و فرزندان، رغبتی ندارید.
- فرزندان خود را تنبیه می‌کنید. (گاهی اوقات به شدت)
مثال‌هایی از سبک فرزندپروری مستبدانه
- فرزندتان از شما می‌پرسد که چرا نمی‌تواند اوقات بیشتری را با دوستان خود بگذراند، یا فیلم خاصی را ببیند یا یک شیرینی برای دسر بخورد؟ پاسخ شما چیست؟ چیزی شبیه به این: «چون من می‌گم!» (نکته مهم: همه والدین گاهی پاسخ‌هایی از این دست به فرزندان خود می‌دهند و این موضوع شما را تبدیل به والد بدی نمی‌کند یا حتی الزاماً به این معنی نیست که شما یک والد مستبد هستید.)
- ممکن است از ارعاب و ترس برای ترغیب فرزندتان به انجام کارها استفاده کنید. به عنوان مثال: «اتاقتان رو تمیز کنید وگرنه همه اسباب بازی‌هاتون رو دور می‌اندازم» یا «اگه امشب توی جلسه اولیا و مربیان، گزارش بدی از شما بگیرم، فردا حسابتون رو می‌رسم.»
سبک فرزندپروری دلبسته
آیا فیلم “Mommie Dearest” یا همان «مامان جون» را دیده‌اید؟ فیلم درباره زنی است که دو بچه را به فرزندی قبول کرده و با آنها در خفا بدرفتاری می‌کند. خب، حالا برعکس این فیلم فکر کنید. فرزندپروری دلبسته، نوعی فرزندپروری کودک‌محور است که در آن، شما تمام تلاشتان را می‌کنید که محیطی امن و مطمئن برای فرزند خود ایجاد کنید.
ویژگی‌های سبک فرزندپروری دلبسته
- در این سبک فرزندپروری، شما تماس فیزیکی زیادی با فرزند خود دارید. او را در آغوش می‌گیرید، هنگامی که در آغوش شما است او را حمل می‌کنید و حتی هنگام خواب و در تخت‌خواب نیز با او هستید.
- شما بدون هیچ تردیدی به تمام نیازهای فرزند خود پاسخ می‌دهید و تلاش می‌کنید تا با حمایت از او، احساس امنیت و محبتی عمیق به او ببخشید.
مثال‌هایی از سبک فرزندپروری دلبسته
- کودکتان گریه می‌کند، نق می‌زند یا ترسیده به نظر می‌رسد. شما بلافاصله به سویش می‌روید و او را آرام می‌کنید.
- کودک نوپای شما خواب بدی دیده و می‌خواهد روی تخت شما بخوابد؛ شما هم به راحتی به او اجازه می‌دهید.
سبک فرزندپروری سهل‌گیرانه
والدین سهل‌گیر، دوست‌داشتنی و گرم و مهربان هستند و از تکنیک‌های سنتی والدین فاصله گرفته‌اند. زیرا در این سبک، فرزندان هستند که تصمیم می‌گیرند، نه بالعکس.
ویژگی‌های سبک فرزندپروری سهل‌گیرانه
- اجازه می‌دهید که فرزندانتان بیشتر تصمیم‌های مربوط به خودشان را، خودشان بگیرند.
- حدودیت‌ها و مرزبندی‌های سفت و سخت، مشخص نمی‌کنید.
- اگر قانونی هم وجود داشته باشد، تعدادشان بسیار کم است.
- سعی می‌کنید که فرزندان خود را به طور کامل کنترل نکنید.
مثال‌هایی از فرزندپروری سهل‌گیرانه
دو اصل اساسی در سبک فرزندپروری سهل‌گیرانه وجود دارد:
شما کنترلی روی فرزندانتان ندارید یا حتی نمی‌خواهید که کنترل داشته باشید.
درواقع فرزندانتان از آزادی کامل برای اشتباه کردن و درس گرفتن از این اشتباهات، برخوردار هستند. به طور حتم این تجربیات، تأثیرگذاری بیشتری از آموزش نکات به صورت دیکته کردن دارد.
فرزند دانش‌آموز کلاس ششمی شما می‌خواهد مدرسه را رها کند، به چه دلیل؟ مهم نیست. با خودتان فکر می‌کنید که: خب، تصمیم خودش است. و احتمالاً پیامدهای این تصمیم شخصی را در قالب نمرات ضعیف یا در نهایت بازداشت، مشاهده خواهند کرد.
سبک فرزندپروری آزاد
فرزندان والدین آزاد مانند جوجه‌هایی خارج از قفس، اجازه دارند که پرسه بزنند و ریسک کنند، اما با راهنمایی والدین (به این‌نکته توجه داشته باشید که منظور ما، نظارت کامل والدین نیست).
ویژگی‌های سبک فرزندپروری آزادانه
والدین آزاد، دست از دامن فرزندان خود کوتاه می‌کنند و اجازه می‌دهند تا آزادانه تجربه کنند، اما قبل از این کار، قوانین مورد نیاز و عواقب احتمالی را به آنها گوشزد می‌کنند.
والدین آزاد به فرزندان خود، استقلال، مسئولیت‌پذیری، آزادی و کنترل کردن را هدیه می‌دهند.
مثال‌هایی از سبک فرزندپروری آزادانه
- شما به فرزند پیش‌دبستانی خود اجازه می‌دهید که در زمین بازی برای خودش پرسه بزند و شما از دور او را تماشا می‌کنید.
- شما به فرزندتان اجازه می‌دهید که به تنهایی به خانه یکی از دوستانش که چند خیابان دورتر است برود. اما قبل از این‌که روانه خانه دوستش شود، برای او توضیح می‌دهید که در صورت گم شدن یا نزدیک شدن یک فرد غریبه چه کارهایی باید انجام بدهد.
سبک فرزندپروری هلیکوپتری
آیا کسی را می‌شناسید که همه جنبه‌های زندگی بچه‌هایش را تنظیم کند، از معاشرت و انتخاب دوستان گرفته تا غذاهایی که می‌خورند و کارهایی که اوقات فراغت خود انجام می‌دهند؟ پس شما یک والد نگران و وظیفه‌شناس را در اطراف خود دارید. اما جامعه ممکن است به آنها برچسب والدین هلیکوپتری بچسباند.
سبک فرزندپروری هلیکوپتری
- سعی می‌کنند بسیاری از موقعیت‌ها را کنترل کنند. (شاید لازم باشد اضافه کنیم که ممکن است این کار را از روی عشق به فرزند انجام دهند.)
- خود را وسط مشکلات فرزندانشان می‌اندازند تا مشکل را برایشان حل کنند.
- به طور دائم، فرزندان خود را راهنمایی و هدایت می‌کنند.
- اعتماد کافی به توانایی فرزندشان ندارند.
به خاطر داشته باشید که این نوع والدین، از روی عشق و نگرانی رفتار می‌کنند. آنها بهترین‌ها را برای فرزندانشان می‌خواهند و نمی‌خواهند که اشتباهات فرزند عزیزشان روی آینده آنها تأثیر منفی داشته باشد.
مثال‌هایی از سبک فرزندپروری هلیکوپتری
- فرزند شما در حال بازی کردن با هم‌کلاسی خودش است. شما وارد بازی می‌شوید و به بچهها می‌گویید چه بازی بکنند و چه کسی باید اول شروع کند. بعد به عنوان داور، بازی را هدایت می‌کنید. این روش شما، منجر به یک بازی بسیار مسالمت‌آمیز، دوستانه و بدون جنگ می‌شود.
- فرزند نوجوان شما در آزمون مردود می‌شود. شما بلافاصله نزد معلم او می‌روید و می‌پرسید که آیا او می‌تواند دوباره آزمون بدهد؟
سبک فرزندپروری بی‌اعتنا
چیزی که تحت عنوان والدین غافل یا بی‌اعتنا شناخته می‌شود، در واقع سبکی از فرزندپروی است که اغلب مواقع، خارج از کنترل والدین است. به عنوان مثال، اگر جزو آن دسته از والدینی هستید که برای تامین هزینه‌های زندگی خود مجبور به کار کردن در دو جا باشید، ممکن است احساس قطع ارتباط با کودکانتان بیشتر سراغ شما بیاید. والدین غافل با بی‌اعتنا، ممکن است در بازی‌های فرزندشان مشارکت نکنند، تا به حال با معلم فرزندشان ملاقات نکرده باشند یا حتی از مدرسه فرزندشان دیدن نکرده باشند. ممکن است رنگ، غذا یا بهترین دوست فرزندشان را نشناسند. این کودکان در بیشتر مواقع احساس می‌کنند که دوست‌داشتنی نیستند، قدرشان را نمی‌دانند و دیده نمی‌شوند.
ویژگی‌های سبک فرزندپروری بی‌اعتنا
- پاسخ ندادن به کودک و نیازهایش
- نداشتن حضور عاطفی یا جسمی در زندگی کودک
- احتمال وجود بدرفتاری و خشونت جسمی نسبت به کودک
- بی‌توجهی به نیازهای جسمی و روحی کودک، فراتر از اصول اولیه
- احساس بی‌تفاوتی نسبت به کودک که به احتمال زیاد، ناشی از شرایطی خارج از کنترل والدین است.
مثال‌هایی از سبک فرزندپروری بی‌اعتنا
- هنگام خرید از پاساژ، کودک چهار ساله‌تان را داخل ماشین می‌گذارید.
- شما نمی‌دانید که آیا فرزندتان تکالیفش را انجام داده است یا خیر و برایتان هم اهمیتی ندارد.
جمع‌بندی
همانجور که در این مقاله گفتیم سبک‌های فرزندپروری مختلفی وجود دارد. اگر تربیت فرزندان را روی یک طیف در نظر بگیریم، یک سمت آن سبک فرزندپروری مقتدرانه یا قاطع قرار دارد و در طرف دیگر، سبک فرزندپروری بی‌اعتنا را می‌بینیم. به احتمال زیاد شما به عنوان پدر یا مادر، ترکیبی از بخش‌های مختلف این طیف هستید و این موضوع، مشکلی ندارد. با این حال لازم است از رفتارهایی که به کودکان آسیب می‌رساند دوری کنیم؛ رفتارهایی مانند تنبیه و تحقیر کودکان. اگر بخواهید در مورد روش‌های فرزندپروری مناسب، بیشتر بدانید می‌توانید با متخصصان روانشناسی کودک مشورت کنید.
شیما ادریانی
منبع
